سیر تا پیاز گوجه‌فرنگی (آفات)

مقدمه

آفات به شکل‌های مختلفی می‌توانند به گیاهان آسیب برسانند؛ برخی از آن‌ها با تغذیه مستقیم از برگ‌ها، ریشه‌ها یا میوه‌ها، موجب کاهش رشد و تولیدمثل گیاه می‌شوند. برخی دیگر می‌توانند بیماری‌های مختلفی را منتقل کنند که تأثیرات بیشتری بر روی سلامتی گیاه دارند.

مدیریت آفات نقش مهمی در کشاورزی ایفا می‌کند و شامل روش‌های شیمیایی، بیولوژیکی و زراعی است که هدف آن کاهش آسیب آفات در عین حفظ محیط زیست و سلامت عمومی است. شناخت بهتر آفات و چرخه زندگی آن‌ها به کشاورزان کمک می‌کند تا تدابیر مؤثری برای کنترل آن‌ها اتخاذ کنند. در این مقاله به بررسی و روش‌های کنترل آفات مهم گوجه‌فرنگی اشاره می‌کنیم

شته گوجه‌فرنگی

شته‌ها یکی از آفات مهم گوجه‌فرنگی هستند که به‌سرعت تکثیر و می‌توانند به شدت به رشد و تولید محصول آسیب بزنند. گونه‌های مختلف شته مانند شته سبز هلو (Myzus persicae) و شته پنبه (Aphis gossypii) از مهم‌ترین گونه‌هایی هستند که به گوجه‌فرنگی حمله می‌کنند.

شته‌ها حشرات کوچکی هستند که معمولاً رنگ‌های سبز، سیاه یا زرد دارند. آن‌ها دارای بدن گلابی‌شکل و دو زائده در انتهای بدن به نام کورنیکول هستند. شته‌ها می‌توانند به‌سرعت از طریق تولید مثل غیرجنسی (پارتنوژنز) جمعیت خود را افزایش دهند. برخی از آن‌ها بالدار می‌شوند و به گیاهان دیگر مهاجرت می‌کنند.

علائم خسارت شته‌ها در گوجه‌فرنگی

• پیچیدگی و زردی برگ‌ها: شته‌ها با مکیدن شیره گیاه موجب کمبود مواد مغذی در برگ‌ها شده و باعث زردی و پیچیدگی آن‌ها می‌شوند.
• ترشح عسلک: شته‌ها هنگام تغذیه عسلک ترشح می‌کنند که باعث ایجاد کپک سیاه (کپک دوده‌ای) روی برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود. این عسلک همچنین مورچه‌ها را به سمت گیاه جذب می‌کند.
• کاهش رشد گیاه: گیاهان آلوده به شته ضعیف و رشد آن‌ها کاهش می‌یابد. در موارد شدید، آلودگی می‌تواند باعث پژمردگی و مرگ گیاه شود.
• انتقال بیماری‌های ویروسی: شته‌ها علاوه بر تغذیه مستقیم از گیاه، نقش مهمی در انتقال ویروس‌ها دارند. آن‌ها می‌توانند ویروس‌هایی مانند ویروس موزائیک خیار (Cucumber mosaic virus) و ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه‌فرنگی (Tomato yellow leaf curl virus) را به گیاهان سالم منتقل کنند که خود منجر به خسارت بیشتر و کاهش کیفیت محصول می‌شود.

مدیریت و کنترل شته‌ها

برای مدیریت شته‌ها می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد:

• کنترل زراعی: حذف علف‌های هرز و بقایای گیاهی در مزرعه باعث کاهش پناهگاه شته‌ها می‌شود. همچنین، ایجاد شرایط رشد سالم برای گیاهان می‌تواند مقاومت آن‌ها در برابر حمله شته‌ها را افزایش دهد.
• کنترل بیولوژیکی: حشرات مفید مانند کفشدوزک‌ها (Coccinellidae) و زنبورهای انگلی Aphidius colemani می‌توانند شته‌ها را شکار و جمعیت آن‌ها را به‌طور طبیعی کنترل کنند.
• استفاده از آفت‌کش‌های گیاهی: استفاده از روغن ولک یا صابون‌های حشره‌کش می‌تواند برای کاهش جمعیت شته‌ها موثر باشد. این آفت‌کش‌ها معمولاً کم‌خطرتر از آفت‌کش‌های شیمیایی هستند و می‌توانند به‌صورت اسپری مستقیم بر روی آفات استفاده شوند.
• کنترل شیمیایی: در مواردی که آلودگی شدید باشد، می‌توان از آفت‌کش‌های شیمیایی مانند پیرتروئیدها و ایمیداکلوپراید استفاده کرد. با این حال، استفاده مداوم از آفت‌کش‌های شیمیایی می‌تواند منجر به مقاومت شته‌ها و آسیب به حشرات مفید شود، بنابراین باید با احتیاط و طبق توصیه‌های کارشناسی انجام شود.

کرم طوقه‌بر

کرم طوقه‌بر، یکی از آفات مهم گیاه گوجه‌فرنگی است؛ به‌ویژه در مراحل ابتدایی رشد گیاه به آن حمله و می‌تواند باعث خسارت شدیدی در مزرعه‌های گوجه‌فرنگی شود.

کرم طوقه‌بر به چندین گونه از شب‌پره‌های خانواده Noctuidae اطلاق می‌شود که گونه‌های Agrotis ipsilon و  Agrotis segetumاز مهم‌ترین گونه‌های آن هستند.

لاروها معمولاً دارای بدنی سیاه یا قهوه‌ای هستند که در هنگام احساس خطر خود را به شکل حلقه‌ای جمع می‌کنند. شب‌پره‌های بالغ دارای بال‌های تیره با الگوهای مشخص هستند. این شب‌پره‌ها تخم‌های خود را روی سطح خاک یا گیاهان می‌گذارند. لاروها پس از خروج از تخم، در نزدیکی سطح خاک زندگی می‌کنند و از ساقه‌ها و طوقه گیاهان تغذیه می‌کنند. این لاروها شب‌زی هستند و در طول روز در خاک مخفی می‌شوند.

علائم خسارت کرم طوقه‌بر

• قطع شدن گیاهان جوان: کرم‌های طوقه‌بر ساقه گیاهان را از نزدیکی سطح خاک قطع می‌کنند، که باعث از بین رفتن گیاه می‌شود.
• زردی و پژمردگی: گیاهان آسیب‌دیده به دلیل قطع شدن انتقال آب و مواد غذایی، دچار زردی و پژمردگی می‌شوند.
• تلفات در مرحله جوانه‌زنی: این آفت می‌تواند باعث از بین رفتن تعداد زیادی از جوانه‌های تازه شود، به‌ویژه اگر گیاه در مرحله ابتدایی رشد باشد.

مدیریت و کنترل کرم طوقه‌بر

کنترل زراعی:

شخم زدن خاک: شخم زدن خاک قبل از کاشت به کاهش تعداد لاروهای موجود در خاک کمک می‌کند، زیرا آن‌ها را در معرض نور و شکارچیان طبیعی قرار می‌دهد.

حذف علف‌های هرز و بقایای گیاهی: این کار باعث کاهش محیط زندگی و تخم‌گذاری آفت می‌شود.

کنترل بیولوژیکی:

استفاده از نماتودهای مفید: نماتودهایی مانند Steinernema carpocapsae به عنوان یک عامل بیولوژیکی مؤثر برای کنترل لاروهای کرم طوقه‌بر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

حشرات شکارگر و پارازیتوئیدها: استفاده از شکارگرهایی مانند زنبورهای انگلی و کفشدوزک‌ها به کاهش جمعیت این آفت کمک می‌کند.

سوسک های ککی (Flea Beetles)

سوسک‌های ککی یکی از آفات شایع گوجه‌فرنگی هستند که می‌توانند به طور گسترده به این محصول آسیب بزنند. این آفات متعلق به خانواده Chrysomelidae و جنس Epitrix هستند و به دلیل اندازه کوچک و توانایی پرش‌های سریع خود به این نام شناخته می‌شوند. سوسک‌های ککی کوچک، براق و معمولاً سیاه یا قهوه‌ای هستند و اندازه آن‌ها بین 1.5 تا 3 میلی‌متر است. این سوسک‌ها پاهای عقبی قوی‌ای دارند که به آن‌ها امکان پرش‌های سریع را می‌دهد. در شرایط گرم و خشک، فعالیت آن‌ها افزایش می‌یابد و می‌توانند در مدت کوتاهی خسارت زیادی وارد کنند.

چرخه زندگی

سوسک‌های ککی تخم‌های خود را در خاک نزدیک به ریشه گیاهان می‌گذارند. لاروها از ریشه‌ها تغذیه می‌کنند و به گیاه آسیب می‌زنند. سپس به حالت شفیرگی در می‌آیند و به سوسک بالغ تبدیل می‌شوند. چرخه زندگی این آفت بسته به شرایط محیطی، از چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد.

علائم خسارت سوسک‌های ککی

سوسک‌های ککی بیشتر به برگ‌های گیاهان جوان حمله می‌کنند و از بافت‌های برگ تغذیه می‌کنند. سوسک‌های ککی با تغذیه از سطح برگ‌ها، سوراخ‌های کوچک و گردی روی آن‌ها ایجاد می‌کنند که به شکل یک الگوی شبیه به شبکه یا سوراخ‌های دایره‌ای دیده می‌شود. گیاهانی که به شدت مورد حمله قرار می‌گیرند، ضعیف شده و رشد کمتری دارند. خسارت زیاد می‌تواند باعث کاهش فتوسنتز و در نتیجه کاهش تولید و کیفیت میوه‌ها شود.

کنترل و مدیریت سوسک‌های ککی

• تناوب زراعی: استفاده از تناوب زراعی و عدم کاشت گوجه‌فرنگی در یک مکان به طور مداوم می‌تواند به کاهش جمعیت این آفت کمک کند.
• حفظ رطوبت خاک: افزایش رطوبت خاک با استفاده از سیستم‌های آبیاری مناسب، می‌تواند فعالیت سوسک‌های ککی را کاهش دهد، چرا که آن‌ها در شرایط خشک فعالیت بیشتری دارند.
• شکارگران طبیعی: حشرات شکارگر مانند کفشدوزک‌ها و زنبورهای پارازیتوئید می‌توانند در کنترل جمعیت سوسک‌های ککی مؤثر باشند.
• استفاده از تله‌های چسبنده برای کنترل سوسک‌های بالغ در حال پریدن.
• استفاده از قارچ‌های بیماری‌زا: برخی قارچ‌ها مانند Beauveria bassiana که برای حشرات بیماری‌زا هستند، می‌توانند به عنوان کنترل بیولوژیکی استفاده شوند.

کرم شاخدار گوجه‌فرنگی (Tomato hornworm)

یکی از آفات مهم برای گوجه‌فرنگی و گیاهان خانواده Solanaceae است؛ به‌خصوص به برگ‌ها و میوه‌های این گیاهان آسیب می‌زند. این آفت به دو گونه شایع تقسیم می‌شود: کرم شاخدار گوجه‌فرنگی (Manduca quinquemaculata) و کرم شاخدار تنباکو (Manduca sexta). هر دو گونه از برگ و میوه‌های گوجه‌فرنگی تغذیه کرده و می‌توانند به‌طور جدی به گیاهان آسیب وارد کنند.

کرم‌های شاخدار سبزرنگ، بزرگ و دارای خطوط سفید یا زرد مایل به سفید روی بدن هستند. یک شاخ مشخص در انتهای بدن آن‌ها دیده می‌شود که نام این آفت را به آن داده است. تفاوت این دو گونه در رنگ و شکل این شاخ‌ها و خطوط روی بدن آن‌ها است.

کرم شاخدار گوجه‌فرنگی: دارای شاخ سیاه و خطوط V شکل سفید روی پهلوها است.

کرم شاخدار تنباکو: شاخ قرمز یا نارنجی و هفت خط مورب سفید در پهلوها دارد.

این آفت دارای چهار مرحله زندگی تخم، لارو، شفیره و پروانه است. پروانه‌های بالغ که به نام پروانه شاهین شناخته می‌شوند، در غروب تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌ها بعد از 5 تا 7 روز به کرم تبدیل می‌شوند و لاروها حدود 3 تا 4 هفته به‌طور فعال از گیاه تغذیه می‌کنند. در پایان این مرحله، لاروها به خاک رفته و تبدیل به شفیره می‌شوند و سپس به پروانه تبدیل می‌شوند.

علائم خسارت

کرم‌های شاخدار با تغذیه از برگ‌ها باعث لخت شدن برگ‌ها و در نتیجه کاهش فتوسنتز گیاه می‌شوند. علاوه بر این، ممکن است به میوه‌های سبز نیز آسیب برسانند و آن‌ها را سوراخ کنند. علائم آلودگی شامل سوراخ‌های روی برگ‌ها، کم شدن برگ‌ها، و وجود مدفوع تیره‌رنگ کرم‌ها در اطراف گیاه است.

کنترل و مدیریت

• کنترل دستی: در صورت آلودگی کم، می‌توان کرم‌های شاخدار را به‌صورت دستی از گیاه جدا کرد.
• تناوب زراعی و شخم زدن خاک.
• استفاده از گیاهان میزبان جایگزین: استفاده از گیاهان میزبان دیگر می‌تواند پروانه‌ها را از گیاه اصلی منحرف کند.
• زنبورهای پارازیتوئید (Cotesia congregata): این زنبورها تخم‌های خود را روی بدن کرم‌های شاخدار می‌گذارند و لاروهای آن‌ها در داخل کرم رشد کرده و آن را از بین می‌برند. کرم‌های آلوده به زنبور دارای تخم‌های سفید رنگ هستند.
• باکتری (Bt) Bacillus thuringiensis: این باکتری به‌عنوان حشره‌کش زیستی می‌تواند روی برگ‌ها پاشیده شود تا لاروهای جوان را کنترل کند.

شب‌پره مینوز گوجه‌ فرنگی

شب‌پره مینوز گوجه‌فرنگی (Tuta absoluta) ، یکی از آفات مهمی که به‌خصوص در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری خسارت زیادی وارد می‌کنند. این آفت به‌صورت گسترده‌ای به گوجه‌فرنگی و برخی گیاهان دیگر خانواده Solanaceae آسیب می‌زند و باعث کاهش کمیت و کیفیت محصول می‌شود.

مینوز گوجه‌فرنگی پروانه‌ای کوچک از خانواده Gelechiidae است که طول بال آن حدود 10 میلی‌متر است و رنگ بدنش خاکستری مایل به قهوه‌ای است. پروانه‌ها به‌صورت شب‌زی زندگی می‌کنند و روزها در زیر برگ‌ها مخفی می‌شوند. این آفت دارای چهار مرحله زندگی است: تخم، لارو، شفیره و بالغ.

– تخم‌گذاری: پروانه ماده تخم‌های خود را به‌صورت منفرد یا گروهی روی سطح برگ‌ها، ساقه‌ها و میوه‌ها می‌گذارد. تخم‌ها کوچک، سفید و تخم‌مرغی‌شکل هستند.

– لاروها: لاروها بعد از حدود 4 تا 6 روز از تخم خارج شده و به تغذیه از برگ‌ها، ساقه‌ها و میوه‌ها می‌پردازند و تونل‌هایی ایجاد می‌کنند که به آن‌ها مینوز می‌گویند. این مرحله حدود 12 تا 15 روز طول می‌کشد.

– شفیره‌ها: لاروها سپس به شفیره تبدیل می‌شوند و در زیر برگ‌ها یا در خاک شفیره‌گذاری می‌کنند. دوره شفیرگی حدود 6 تا 10 روز طول می‌کشد.

– بالغ: پروانه‌های بالغ پس از خروج از شفیره آماده جفت‌گیری و تخم‌گذاری هستند.

علائم خسارت

مینوز گوجه‌فرنگی خسارت عمده‌ای به برگ‌ها، ساقه‌ها و میوه‌ها وارد می‌کند. لاروها با تغذیه از بافت داخلی برگ‌ها باعث ایجاد لکه‌های نامنظم و سفیدرنگی می‌شوند که به‌صورت مینوزی دیده می‌شود. لاروها گاهی به داخل میوه‌ها نیز نفوذ کرده و باعث ایجاد سوراخ‌ها و کاهش کیفیت و بازارپسندی محصول می‌شوند. در صورت شدت آلودگی، گیاهان به دلیل کاهش سطح برگ و فتوسنتز، ضعیف شده و عملکرد محصول کاهش می‌یابد.

کنترل و مدیریت

• استفاده از توری‌های محافظ: برای جلوگیری از ورود پروانه‌ها به گلخانه‌ها، استفاده از توری‌های محافظ پیشنهاد می‌شود.
• کاشت تناوبی گیاهان غیر میزبان می‌تواند به کاهش جمعیت مینوز کمک کند.
• جمع‌آوری و از بین بردن بقایای گیاهان آلوده می‌تواند به کنترل آفت کمک کند.
• کاشت زودهنگام: کاشت زودهنگام و برداشت محصول قبل از اوج فعالیت آفت می‌تواند مفید باشد.
• استفاده از تله‌های فرمونی: تله‌های فرمونی می‌توانند به جذب و کنترل پروانه‌های نر کمک کرده و از تکثیر آن‌ها جلوگیری کنند.

مگس مینوز گوجه‌ فرنگی

 

مگس مینوز گوجه‌فرنگی، که اغلب به عنوان leaf miner flies نیز شناخته می‌شوند، آفتی مهم و مضر برای گوجه‌فرنگی و سایر گیاهان زراعی است. گونه‌های مختلفی از این مگس‌ها وجود دارند، که مهم‌ترین آن‌ها در گوجه‌فرنگی Liriomyza sativae است. این حشرات به‌ویژه در مناطق گرم و مرطوب فعالیت بیشتری دارند و می‌توانند به سرعت جمعیت خود را افزایش دهند.

مگس‌های مینوز کوچک و زردرنگ بوده و طول آن‌ها بین 1.5 تا 2.5 میلی‌متر است. این مگس‌ها دارای بال‌هایی با لکه‌های تیره هستند. تخم‌گذاری این حشرات روی برگ‌ها انجام می‌شود و لاروهای حاصل از آن‌ها در داخل برگ تغذیه کرده و به‌صورت تونل‌هایی به نام “مینوز” به بافت داخلی برگ آسیب می‌رسانند.

چرخه زندگی این حشره شامل چهار مرحله تخم، لارو، شفیره و بالغ است که به‌طور معمول چرخه کامل زندگی بین 2 تا 3 هفته طول می‌کشد.

علائم و خسارت

مگس مینوز با ایجاد مینوز در برگ‌ها باعث کاهش فتوسنتز و ضعف گیاه می‌شود. لاروها با تغذیه از بافت داخلی برگ، خطوط نامنظم سفید یا زردرنگی روی برگ‌ها ایجاد می‌کنند. در صورت آلودگی شدید، برگ‌ها خشک شده و می‌ریزند که باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول می‌شود.

مدیریت و کنترل

• استفاده از تله‌های زرد چسبنده: این تله‌ها با جذب مگس‌های بالغ می‌توانند به کاهش جمعیت آفت کمک کنند.
• استفاده از توری‌های محافظ در ورودی گلخانه‌ها از ورود مگس‌های بالغ جلوگیری می‌کند.
• استفاده از گیاهان غیرمیزبان در چرخه زراعی می‌تواند به کاهش جمعیت آفت کمک کند.
• جمع‌آوری بقایای گیاهی: پاک‌سازی بقایای گیاهی و حذف برگ‌های آلوده از مزرعه یا گلخانه می‌تواند به کاهش جمعیت این آفت کمک کند.
• زنبورهای پارازیتوئید: برخی زنبورهای پارازیتوئید مانند Diglyphus isaea و Opius pallipes به‌عنوان شکارگرهای طبیعی تخم و لاروهای این آفت عمل می‌کنند و می‌توانند به کاهش جمعیت آن‌ها کمک کنند.
• مشاهده و بررسی مستمر وضعیت گیاهان می‌تواند به شناسایی زودهنگام این آفت و کنترل سریع‌تر آن کمک کند.

کرم میوه‌خوار گوجه‌ فرنگی

 

کرم میوه‌خوار گوجه‌فرنگی که با نام علمی Helicoverpa armigera نیز شناخته می‌شود، یکی از آفات مهم در زراعت گوجه‌فرنگی و بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی است. این آفت می‌تواند باعث کاهش شدید کیفیت و کمیت محصول شود و به‌طور گسترده‌ای در مناطق گرم و معتدل دنیا فعالیت دارد.

کرم میوه‌خوار گوجه‌فرنگی دارای چرخه زندگی کامل شامل تخم، لارو، شفیره و بالغ است. پروانه‌های بالغ به رنگ قهوه‌ای روشن یا زرد با خطوطی در بال‌ها دیده می‌شوند. این حشره تخم‌های خود را روی برگ‌های گیاه می‌گذارد. لاروها که کرم‌های میوه‌خوار نامیده می‌شوند، پس از خروج از تخم، به گیاه آسیب می‌رسانند.

لاروها از میوه و برگ گیاهان تغذیه می‌کنند و طول آن‌ها می‌تواند تا ۴۰ میلی‌متر برسد. رنگ لاروها بسته به نوع تغذیه و مرحله رشدی، از سبز تا قهوه‌ای متغیر است.

علائم و خسارت

کرم میوه‌خوار گوجه‌فرنگی با تغذیه از میوه‌ها و ایجاد سوراخ در آن‌ها، موجب کاهش کیفیت و بازارپسندی محصول می‌شود. لاروها با نفوذ به داخل میوه باعث ایجاد سوراخ‌های دایره‌ای و نامنظم می‌شوند. میوه‌های آسیب‌دیده در اثر تغذیه کرم‌ها به‌تدریج پوسیده و غیرقابل‌استفاده می‌شوند. در شرایط آلودگی شدید، میوه‌ها ریزش می‌کنند.

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• حذف بقایای گیاهان و از بین بردن میوه‌ها و برگ‌های آلوده کمک می‌کند تا منبع غذایی آفت کاهش یابد.
• حشرات شکارگر و پارازیتوئیدها: برخی زنبورهای پارازیتوئید مانند Trichogramma spp. می‌توانند تخم‌های این آفت را از بین ببرند.
• باکتری Bacillus thuringiensis: استفاده از این باکتری می‌تواند لاروها را آلوده و نابود کند.
• نصب تله‌های نوری و فرومونی: تله‌های نوری و فرومونی می‌توانند در به دام انداختن پروانه‌های بالغ مؤثر باشند و به کاهش جمعیت آن‌ها کمک کنند.
• نظارت و پایش مستمر: با مشاهده منظم وضعیت گیاهان و بررسی آلودگی، می‌توان اقدامات کنترلی به‌موقع انجام داد.

کرم برگ‌خوار گوجه‌ فرنگی

 

کرم برگ‌خوار گوجه‌فرنگی با نام علمی Spodoptera litura یکی از آفات مهم در مزارع گوجه‌فرنگی است که می‌تواند به برگ‌ها، ساقه‌ها و میوه‌های این گیاه آسیب برساند. این آفت متعلق به خانواده Noctuidae (شب‌پره‌ها) است و در مراحل مختلف زندگی، خسارت‌های گوناگونی به گیاهان وارد می‌کند. تخم‌های این آفت معمولاً در بخش زیرین برگ‌ها و به صورت گروهی قرار می‌گیرند و در شرایط مناسب دما و رطوبت، طی چند روز به لارو تبدیل می‌شوند. لاروها که عامل اصلی خسارت هستند، برگ‌ها را می‌جوند و سوراخ‌هایی نامنظم در آن‌ها ایجاد می‌کنند. در موارد شدید، لاروها تمامی قسمت‌های سبز برگ را از بین می‌برند و فقط رگبرگ‌ها باقی می‌مانند. این آفت علاوه بر برگ، در شرایط خاص به ساقه و حتی میوه‌های گوجه‌فرنگی نیز حمله می‌کند. و محل تغذیه معمولا کم‌ عمق و با حاشیه‌های نامنظم‌تر و بزرگ‌تر است.  خسارات وارد شده به میوه باعث کاهش کیفیت و بازارپسندی محصول می‌شود. این آفات همچنین می‌توانند از ناحیه طوقه تغذیه کرده و سبب افتادن بوته به‌خصوص در گیاهان جوان‌تر بشوند. شفیره‌های این آفت معمولاً در خاک تشکیل می‌شوند و دوره شفیرگی بسته به شرایط محیطی متفاوت است. در نهایت، پروانه‌های بالغ که بال‌های جلویی قهوه‌ای مایل به خاکستری و بال‌های عقبی نقره‌ای دارند، از شفیره‌ها خارج شده و چرخه زندگی آفت را ادامه می‌دهند.

کرم برگ‌خوار گوجه‌فرنگی در شرایط گرم و مرطوب و در مناطقی که نظارت دقیق بر کنترل آفات وجود ندارد، به سرعت تکثیر می‌شود. در این شرایط، جمعیت آفت می‌تواند به سطح خسارت‌زا برسد و مدیریت آن دشوارتر شود. از این‌رو، شناخت دقیق زیست‌شناسی و رفتار آفت برای انتخاب روش‌های مناسب کنترل بسیار حائز اهمیت است.

مدیریت و کنترل

• استفاده از تناوب زراعی و کاشت محصولاتی که میزبان آفت نیستند.
• حذف بقایای گیاهی پس از برداشت محصول.
• شخم عمیق برای از بین بردن شفیره‌ها در خاک.
• جمع‌آوری و از بین بردن تخم‌ها و لاروهای آفت به‌صورت دستی در مزارع کوچک.
• استفاده از تله‌های نوری برای کاهش جمعیت شب‌پره‌ها.
• استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتوئید (Trichogramma spp.).
• رهاسازی عوامل بیماری‌زا مانند باکتری باسیلوس تورینجنسیس (Bacillus thuringiensis).
• رعایت تناوب استفاده از سموم برای جلوگیری از مقاومت آفت.

مگس سفید گوجه‌ فرنگی

 

مگس سفید گوجه‌فرنگی یکی از آفات جدی در مزارع و گلخانه‌های گوجه‌فرنگی است که با نام علمی Bemisia tabaci شناخته می‌شود. این آفت علاوه بر ایجاد خسارت مستقیم، به‌واسطه انتقال ویروس‌ها به گیاهان میزبان مشکلات عمده‌ای در تولید گوجه‌فرنگی ایجاد می‌کند. این حشره جز آفات پلی فاژ است. دامنه میزبانی این آفت بسیار بالاست اما از طرفی گوجه‌فرنگی یکی از میزبان‌های ترجیحی این آفت است. در ادامه، همه جنبه‌های زیستی، خسارت، و مدیریت این آفت توضیح داده می‌شود.

مگس سفید حشره‌ای کوچک و بالدار از خانواده Aleyrodidae است. این آفت مراحل زندگی شامل تخم، پوره در چند سن و حشره بالغ را طی می‌کند. تخم‌های آن بیضی‌شکل، زرد رنگ و معمولاً در سطح زیرین برگ‌های گیاه گذاشته می‌شوند. دوره رشد از تخم تا بالغ بسته به دما و رطوبت محیط بین 3 تا 4 هفته طول می‌کشد. پوره‌های مگس سفید در مراحل اولیه فعالیت کمی دارند، اما در مراحل پایانی (چهارمین سن پورگی)، از شیره گیاه تغذیه می‌کنند. حشرات بالغ نیز با مکیدن شیره برگ، به طور مستقیم به گیاه آسیب می‌رسانند و در عین حال ناقل ویروس‌های مخرب مانند ویروس پیچیدگی زرد برگ گوجه‌فرنگی (TYLCV) هستند.

این آفت در دماهای 20 تا 30 درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی بالا فعالیت بیشتری دارد.

علائم و خسارت

تغذیه از شیره گیاه باعث ضعف عمومی گیاه، زرد شدن برگ‌ها و کاهش رشد می‌شود. ترشح ماده شیرین به نام «عسلک» توسط این آفت باعث جذب قارچ‌های دوده‌ای (sooty mold) می‌شود که فتوسنتز گیاه را کاهش می‌دهند و همچنین موجب کاهش کیفیت و بازارپسندی میوه گوجه‌فرنگی می‌شوند. انتقال ویروس‌های بیماری‌زا مانند ویروس پیچیدگی زرد برگ گوجه‌فرنگی (Tomato yellow leaf curl virus) را انجام می‌دهد که می‌تواند عملکرد محصول را به شدت کاهش دهد.

مدیریت و کنترل

• حذف علف‌های هرز اطراف مزارع که به عنوان میزبان جایگزین برای آفت عمل می‌کنند.
• کاشت محصولات غیرمیزبان در اطراف مزارع گوجه‌فرنگی به‌عنوان گیاهان تله.
• استفاده از مالچ‌های بازتاب‌دهنده نور که مگس سفید را دور نگه می‌دارند.
• نصب تله‌های چسبی زرد رنگ برای کاهش جمعیت حشرات بالغ.
• استفاده از شبکه‌های محافظتی برای جلوگیری از ورود آفت به گلخانه‌ها.
• استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتوئید (Encarsia formosa) که روی پوره‌های مگس سفید تغذیه می‌کنند.
• رهاسازی شکارچیان عمومی مانند کفشدوزک‌ها (Delphastus catalinae) و بالتوری‌ها.
• رعایت تناوب سموم برای جلوگیری از مقاومت آفت.

کنه گوجه‌ فرنگی

کنه‌ها یکی از آفات مهم گوجه‌فرنگی هستند که در مزارع و گلخانه‌ها خسارات زیادی به بار می‌آورند. این آفات بسیار کوچک از خانواده‌های مختلف مانند Tetranychidae (کنه‌های تارعنکبوتی)، Eriophyidae (کنه‌های گال‌زا)، و Tarsonemidae می‌باشند. مهم‌ترین گونه‌هایی که به گوجه‌فرنگی حمله می‌کنند، شامل کنه تارعنکبوتی دو نقطه‌ای (Tetranychus urticae) و کنه حنایی گوجه‌فرنگی (Aculops lycopersici) هستند.

کنه‌ها حشراتی میکروسکوپی‌اند که معمولاً با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. بدن آن‌ها بیضی‌شکل و دارای چهار جفت پا در مراحل بالغ است.

• کنه تارعنکبوتی دو لکه‌ای (Tetranychus urticae)

رنگ بدن زرد مایل به سبز یا قرمز است و دو لکه سیاه روی بدن دارند. تخم‌ها کروی و شفاف بوده و در سطح زیرین برگ‌ها گذاشته می‌شوند. این کنه تارهای ظریفی روی برگ‌ها تولید می‌کند.

تغذیه از شیره برگ‌ها باعث زرد شدن و خشک شدن برگ‌ها می‌شود. همچنین تولید تار باعث کاهش فتوسنتز و جذب نور می‌گردد. در موارد شدید، گیاه کاملاً ضعیف شده و باردهی کاهش می‌یابد.

• کنه حنایی گوجه‌فرنگی (Aculops lycopersici)

کنه‌ای بسیار کوچک و کشیده با بدن زرد تا نارنجی است. تخم‌ها ریز و به صورت منفرد روی گیاه گذاشته می‌شوند. فعالیت آن بیشتر در هوای گرم و خشک است.

تغذیه این کنه از بافت گیاهی باعث زردی، برنزه شدن و پیچیدگی برگ‌ها می‌شود. ساقه‌ها و میوه‌ها حالت زنگ‌زده یا نقره‌ای پیدا می‌کنند. میوه‌ها کوچک، بدشکل و گاهی ترک‌خورده می‌شوند.

شرایط مناسب برای رشد و تکثیر کنه‌ها

هوای گرم و خشک محیط ایده‌آلی برای فعالیت و تکثیر کنه‌هاست. وجود گیاهان میزبان متنوع مانند بادمجان، خیار و فلفل در نزدیکی گوجه‌فرنگی می‌تواند آلودگی را تشدید کند. همچنین مدیریت نادرست سموم شیمیایی ممکن است منجر به مقاومت آفت شود.

مدیریت و کنترل کنه‌ها

• حفظ رطوبت مناسب در مزرعه یا گلخانه که شرایط نامطلوب برای کنه‌ها ایجاد می‌کند.
• حذف بقایای گیاهی و علف‌های هرز که ممکن است پناهگاه کنه‌ها باشند.
• تناوب زراعی برای کاهش جمعیت کنه‌ها.
• شست‌وشوی برگ‌ها با آب در مزارع کوچک.
• استفاده از تله‌های زرد برای پایش جمعیت.
• استفاده از شکارچیان طبیعی مانند کنه‌های شکارگر (Phytoseiulus persimilis) و بال‌توری‌ها.
• استفاده از قارچ‌های بیماری‌زای طبیعی مانند Beauveria bassiana.
• استفاده از کنه‌کش‌های خاص مانند آبامکتین یا اسپیروتترامات.
• رعایت تناوب مصرف سموم برای جلوگیری از مقاومت.

تریپس گوجه‌فرنگی

تریپس گل‌مغربی (Frankliniella occidentalis) یکی از مهم‌ترین آفات گوجه‌فرنگی است که هم به طور مستقیم از گیاه تغذیه می‌کند و هم به دلیل نقش آن در انتقال ویروس‌ها، خسارت اقتصادی زیادی وارد می‌کند. این حشره که به خانواده Thripidae تعلق دارد، به‌خصوص در محیط‌های گلخانه‌ای به شدت مخرب است و مدیریت آن چالش‌برانگیز است.

تریپس‌ها حشرات کوچک و باریکی هستند که طول بدن آن‌ها معمولاً بین 1 تا 2 میلی‌متر است. بدن آن‌ها زرد تا قهوه‌ای و بال‌های آن‌ها باریک و پرزدار است. تخم‌ها بیضوی و بسیار کوچک هستند و ماده‌های بالغ آن‌ها را در بافت گیاه، به ویژه در برگ‌ها و گل‌ها، قرار می‌دهند. لاروهای تریپس فاقد بال هستند و از شیره گیاه تغذیه می‌کنند. تغذیه آن‌ها باعث ایجاد لکه‌های نقره‌ای یا زردرنگ روی برگ‌ها می‌شود. مراحل پروتونمف و دئوتونمف دو مرحله غیرتغذیه‌ای هستند و تریپس‌ها در این مراحل به حالت کم‌تحرک وارد خاک یا بقایای گیاهی می‌شوند. حشرات بالغ پس از خروج از خاک به گیاه بازمی‌گردند.

تریپس‌ها در شرایط گرم و خشک بهترین عملکرد را دارند. گلخانه‌ها به دلیل دما و رطوبت کنترل‌شده، محیطی ایده‌آل برای رشد و تکثیر این آفت هستند. همچنین وجود بقایای گیاهی و علف‌های هرز می‌تواند به عنوان منبع آلودگی عمل کند.

علائم و خسارت

تغذیه از سلول‌های سطحی برگ‌ها و گل‌ها منجر به ایجاد لکه‌های نقره‌ای یا زردرنگ می‌شود. برگ‌های آسیب‌دیده ممکن است پیچ بخورند یا خشک شوند. تغذیه از گل‌ها باعث کاهش تشکیل میوه و بدشکل شدن آن می‌شود.

تریپس‌ها ناقل ویروس پیچیدگی لکه‌ای گوجه‌فرنگی (Tomato Spotted Wilt Virus, (TSWV)) هستند که یکی از بیماری‌های مخرب گوجه‌فرنگی محسوب می‌شود. علائم این بیماری شامل لکه‌های حلقوی زرد و قرمز روی برگ‌ها و میوه‌هاست.

مدیریت و کنترل

• از بین بردن بقایای گیاهان و علف‌های هرز در اطراف مزرعه یا گلخانه.
• جلوگیری از کشت مداوم گوجه‌فرنگی در یک منطقه.
• استفاده از گیاهان تله: کشت گیاهانی مانند گل جعفری که تریپس‌ها را جذب می‌کنند.
• تله‌های چسبناک آبی یا زرد: این تله‌ها حشرات بالغ را جذب کرده و جمعیت آن‌ها را کاهش می‌دهند.
• استفاده از دشمنان طبیعی مانند بالتوری‌ها (Chrysoperla spp.)، کفشدوزک‌ها، کنه‌های شکارگر Amblyseius swirskii و زنبورهای پارازیتوئیدEretmocerus spp. .
• استفاده از حشره‌کش‌های انتخابی مانند اسپیروتترامات، ایمیداکلوپرید یا آبامکتین.
• رعایت تناوب مصرف سموم برای جلوگیری از ایجاد مقاومت.

منابع

https://www.epicgardening.com

https://content.ces.ncsu.edu

https://sepahansam.com