سیر تا پیاز گوجه‌فرنگی (بیماری‌ها)

مقدمه

گوجه فرنگی یکی از محبوب ترین گیاهانی که توسط کشاورزان کشت می‌شود. پرورش یک محصول خوب گوجه فرنگی با چند روش کلیدی شروع می شود:

• انتخاب گونه های مقاوم
• آزمایش خاک و اصلاح آن با مواد آلی
• انتخاب زمان کاشت مناسب
• دادن فضای کافی به گیاهان برای گردش خوب هوا و تامین رطوبت پایدار خاک

در این مقاله به بررسی بیماری‌های گوجه‌فرنگی و روش های مدیریت آن پرداخته شده است

بیماری بلایت زودرس گوجه‌فرنگی

این بیماری توسط قارچ Alternaria linariae (نام پیشین: A. solani) ایجاد می‌شود.

علائم

ابتدا به صورت لکه‌های قهوه‌ای کوچک روی برگ‌های مسن‌تر گیاه مشاهده می‌شود. لکه‌ها با گذشت زمان  بزرگ و حلقه‌های هم‌مرکز در ناحیه آلوده قابل مشاهده هستند. بافت اطراف این لکه‌ها ممکن است به رنگ زرد درآید. اگر در این زمان دما و رطوبت بالا باشد، ممکن است بسیاری از برگ‌ها از بین بروند. لکه‌ها روی ساقه‌ها مشابه لکه‌های روی برگ‌ها ظاهر می‌شوند و گاهی اوقات اگر نزدیک خاک قرار داشته باشند، باعث پوسیدگی طوقه گیاه می‌شوند. لکه‌های روی میوه‌ها نیز به اندازه قابل توجهی رشد و اغلب کل میوه را درگیر می‌کنند. حلقه‌های هم‌مرکز روی میوه نیز مشاهده می‌شوند و میوه آلوده به طور معمول ریزش می‌کند.

این قارچ در بقایای آلوده خاک، بذر، بوته‌های گوجه‌فرنگی خودرو و سایر گیاهان خانواده سولاناسه مانند سیب‌زمینی، بادمجان و تاجریزی (نوعی علف هرز مرتبط) باقی می‌ماند.

پیشگیری و درمان

• از ارقام مقاوم یا متحمل گوجه‌فرنگی استفاده کنید.
• از بذر عاری از بیماری استفاده کرده و از کشت گیاهان آلوده در مزرعه خودداری کنید.
• از تناوب زراعی بهره ببرید، علف‌های هرز و بوته‌های گوجه‌فرنگی خودرو را از بین ببرید، گیاهان را به گونه‌ای کشت کنید که با یکدیگر تماس نداشته باشند، از مالچ برای حفظ رطوبت خاک استفاده کنید، به‌درستی کوددهی کنید و از خیس شدن شاخ و برگ گوجه‌فرنگی در حین آبیاری جلوگیری کنید.
• شاخه‌ها و برگ‌های آلوده پایین گیاه را هرس کرده و دور بیندازید.
• برای کاهش شدت بیماری، هر ساله خاک باغ را آزمایش کرده و سطح پتاسیم کافی را حفظ کنید. آهک‌پاشی خاک را بر اساس نتایج آزمایش خاک انجام دهید. برای رشد کافی گیاه، ماهانه گوجه‌فرنگی‌ها را با نیترات کلسیم کوددهی کنید.

مبارزه شیمیایی

با قارچ کش‌های مانکوزب، کلروتالونیل و دارای مس در صورت مشاهده اولین علائم، می‌تواند صورت گیرد.

بلایت دیررس گوجه‌فرنگی

بلایت دیررس یک بیماری جدی بالقوه برای سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی است که به‌وسیله بیمارگر Phytophthora infestans ایجاد می‌شود. این بیماری به‌ویژه در شرایط آب و هوایی خنک و مرطوب آسیب‌زننده و می‌تواند تمامی قسمت‌های گیاه را تحت تأثیر قرار دهد.

علائم

• لکه‌های کوچک و تیره روی برگ‌های جوان به‌وجود می‌آید که به سرعت بزرگ‌تر شده و یک کپک سفید در حاشیه ناحیه آسیب‌دیده در سطح زیرین برگ‌ها ظاهر می‌شود.
• از بین رفتن کامل شاخ و برگ (قهوه‌ای شدن و خشک شدن برگ‌ها و ساقه‌ها) ممکن است ظرف 14 روز از ظهور اولین علائم اتفاق بیفتد.
• میوه‌های آلوده به لکه‌های تیره یا زیتونی رنگ براق دچار می‌شوند که می‌تواند نواحی وسیعی را پوشش دهد.
• هاگ‌های قارچی از طریق باران و باد بین گیاهان و باغ‌ها پخش می‌شوند. دماهای روزانه در حدود 21 درجه سانتی‌گراد همراه با رطوبت بالا شرایط ایده‌آلی برای آلودگی فراهم می‌کند.

پیشگیری و درمان

• فاصله مناسب بین گیاهان: فضای بیش‌تری بین گیاهان فراهم کنید و از آبیاری از بالا، به‌ویژه در اواخر روز، پرهیز کنید.
• خرید بذر و گیاهان عاری از بیماری: بذرهای گواهی‌شده و عاری از بیماری را خریداری کنید.
• از بین بردن میزبان‌های بیمارگر: گیاهان میزبان گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی و همچنین علف‌های هرز خانواده سولاناسه مانند Carolina horsenettle یا تاج‌ریزی سیاه که ممکن است محل زندگی این قارچ باشند، را نابود کنید.
• اجتناب از کمپوست کردن سیب‌زمینی‌های فاسد
• نابود کردن گیاهان آلوده

مبارزه شیمیایی

با قارچ کش‌های مانکوزب، کلروتالونیل و دارای مس در صورت مشاهده اولین علائم، می‌تواند صورت گیرد.

لکه برگی سپتوریایی گوجه‌فرنگی

بیماری لکه برگی سپتوریایی که برگ‌ها، دمبرگ‌ها و ساقه‌های گوجه‌فرنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (اما میوه را آلوده نمی‌کند)، توسط قارچ Septoria lycopersici ایجاد می‌شود. آلودگی معمولاً پس از آغاز میوه‌دهی، روی برگ‌های پایینی نزدیک به سطح زمین رخ می‌دهد.

علائم

– ظهور لکه‌های کوچک و دایره‌ای با حاشیه‌های تیره و مرکز به رنگ بژ روی برگ‌های مسن‌تر.

– نقاط سیاه کوچک که اندام‌های تولیدمثلی قارچ هستند، در مرکز لکه‌ها دیده می‌شوند.

– روی برگ‌ها لکه‌‌های زرد ایجاد شده، خشک می‌شوند و از گیاه می‌افتند.

– این قارچ در دماهای بین 20 تا 25 درجه سانتی‌گراد، رطوبت بالا، و هنگام بارندگی یا آبیاری از بالا که گیاهان را مرطوب می‌کند، فعالیت بیشتری دارد.

– این بیماری باعث ریزش برگ‌ها می‌شود که در نهایت گیاه را ضعیف و کیفیت و اندازه میوه را کاهش می‌دهد و همچنین میوه‌ها را در معرض آفتاب‌سوختگی قرار می‌دهد.

– قارچ در خاک زندگی نمی‌کند، اما می‌تواند در باقی‌مانده‌های محصول از فصل‌های گذشته، گیاهان پوسیده و برخی علف‌های هرز مرتبط با گوجه‌فرنگی، زمستان‌گذرانی کند.

پیشگیری و درمان

– تناوب زراعی 3 ساله و بهداشت (حذف بقایای محصول) باعث کاهش میزان آلودگی قارچ خواهد شد.

– از آبیاری از بالا خودداری کنید.

کنترل شیمیایی

کلروتالونیل، ماکوزب، مانب، سولفات اکسی کلرید مس، هیدروکسید مس، مخلوط بوردو و سولفات مس، بهترین قارچ کش‌هایی هستند که برگ‌ها را در برابر آلودگی مجدد حفظ می‌کنند. توجه کنید که هر هفته یا 10 روز یک ‌بار از این قارچ‌کش‌ها طبق دستورالعمل استفاده کنید.

کپک برگی گوجه‌فرنگی

کپک برگی گوجه‌فرنگی توسط قارچ Passalora fulva ایجاد می‌شود. این بیماری ابتدا روی برگ‌های قدیمی نزدیک به سطح خاک که جریان هوا ضعیف و رطوبت بالا است، ظاهر می‌شود.

علائم

• علائم اولیه به صورت لکه‌های سبز کمرنگ یا زردرنگ در سطح بالایی برگ‌ها مشاهده می‌شود که بزرگ‌تر شده و زرد رنگ می‌شوند.
• در شرایط مرطوب، سطح پایینی برگ‌ها با پوششی مخملی و خاکستری رنگ از هاگ‌های قارچ پوشیده می‌شود.
• در موارد آلودگی شدید، لکه‌ها به هم می‌پیوندند و باعث مرگ شاخ و برگ می‌شوند.
• گاهی اوقات قارچ به ساقه‌ها، شکوفه‌ها و میوه‌ها نیز حمله می‌کند. میوه‌های سبز و رسیده ممکن است دچار پوسیدگی سیاه و چرمی در قسمت انتهای ساقه شوند.
• این قارچ می‌تواند روی بقایای محصول و در خاک زنده بماند و هاگ‌های آن توسط باران، باد یا ابزار منتقل می‌شوند. بذرها نیز ممکن است آلوده شوند.
• این قارچ برای توسعه بیماری به رطوبت نسبی بالا و دمای بالا نیاز دارد.

پیشگیری و درمان

• بقایای محصول را از مزرعه جمع‌آوری کنید.
• قرار دادن قیم‌ و هرس گیاهان به منظور افزایش جریان هوا به کنترل بیماری کمک می‌کند.
• فاصله کافی بین گیاهان گوجه‌فرنگی جهت بهبود جریان هوا در نظر بگیرید.
• هنگام آبیاری از خیس کردن برگ‌ها خودداری کنید.
• از تناوب زراعی با سبزیجاتی غیر از گوجه‌فرنگی استفاده کنید.

کنترل شیمیایی

سمپاشی با بردوفیکس به شرح زیر:

– ضدعفونی بذور با بردوفیکس ١۰ در هزار

– ضدعفونی خاک با بردوفیکس ١۰ در هزار قبل از کاشت

– سمپاشی با بردوفیکس ۵ در هزار هنگام جوانه زنی و بازشدن اولین برگ‌ها

– سمپاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از ریزش گلبرگ‌ها

– تکرار سم پاشی با فواصل دو هفته یک بار با بردوفیکس ۵ در هزار

لکه باکتریایی گوجه‌فرنگی

این بیماری توسط چندین گونه باکتری Xanthomonas (عمدتاً توسط Xanthomonas perforans) ایجاد می‌شود و به گوجه‌فرنگی‌های سبز (نه قرمز) و همچنین فلفل‌ها حمله می‌کند. این بیماری در فصل‌های مرطوب بیشتر شایع است. آسیب‌هایی که به گیاهان وارد می‌شود شامل لکه‌های روی برگ‌ها و میوه‌ها است که منجر به کاهش عملکرد، از بین رفتن برگ‌ها و سوختگی میوه‌ها به دلیل تابش آفتاب می‌شود.

علائم

• لکه‌های کوچک، زاویه‌دار تا نامنظم و آبدار روی برگ‌ها و لکه‌های کمی برجسته و زگیل‌مانند روی میوه‌ها.
• لکه‌های روی برگ‌ها ممکن است دارای هاله زرد رنگ باشند.
• مرکز لکه‌ها خشک می‌شود و معمولاً پاره می‌شود.

عوامل ایجاد بیماری

• باکتری‌ها در زمستان روی گیاهان داوطلب گوجه‌فرنگی و بقایای گیاهی آلوده زنده می‌مانند.
• آب و هوای مرطوب به توسعه بیماری کمک می‌کند و اکثر شیوع‌های بیماری به باران‌های شدید در منطقه مربوط می‌شود.
• آلودگی برگ‌ها از طریق روزنه‌های طبیعی رخ می‌دهد درحالی که آلودگی میوه‌ها باید از طریق سوراخ‌های ناشی از حشرات یا آسیب‌های مکانیکی دیگر اتفاق بیفتد.

پیشگیری و درمان

• فقط از بذرها و گیاهان عاری از بیماری و تأیید شده استفاده کنید.
• از کاشت در مناطقی که سال گذشته با فلفل یا گوجه‌فرنگی کشت شده‌اند، اجتناب کنید.
• از آبیاری سرپوشیده خودداری کنید و از آبیاری قطره‌ای یا خندق استفاده کنید.
• تمام مواد گیاهی آلوده را حذف و دفع کنید.
• گیاهان را هرس کنید تا جریان هوا بهبود یابد.

کنترل شیمیایی

• اسپری با قارچ‌کش‌های مسی می‌تواند کنترل نسبتا خوبی از بیماری باکتریایی ارائه دهد.
• در کنار اقدامات پیشگیرانه از ایجاد این دسته از بیماری های گوجه فرنگی، در برخی شرایط استفاده از مواد شیمیایی نیز پیشنهاد می‌شود. شما باید هر هفته برگ و میوه محصولات را از نظر ایجاد علائم این عارضه، بررسی کنید. در این حالت به‌محض مشاهده اولین آلودگی‌، می‌توانید از مواد شیمیایی؛ همانند: کوسایدومانب، مانب و سولفات روی استفاده کنید و از گسترش بیماری و انتقال آن به سایر بوته‌های سالم جلوگیری کنید.

آنتراکنوز گوجه‌فرنگی

آنتراکنوز در گوجه‌فرنگی ناشی از گروهی از قارچ‌ها از جنس Colletotrichum است که عمدتاً به میوه‌های گوجه‌فرنگی آسیب می‌زنند. با رسیدن میوه‌ها، علائم بیماری ابتدا به‌صورت نواحی کوچک و دایره‌ای شکل که فرورفته‌اند، نمایان می‌شوند و بعدها مرکز این نواحی تیره‌تر می‌شود. نواحی آلوده با گذشت زمان بزرگ‌تر شده و هر ناحیه از آلودگی به عمق بیشتری درون میوه نفوذ می‌کند. در هوای گرم و مرطوب قارچ اسپورهایی به رنگ صورتی تولید می‌کند که از مواد قارچی سیاه رنگ در مرکز نقاط آلوده ترشح می‌شود. این اسپورها توسط قطرات ریز آب گسترش می‌یابند.

پیشگیری و درمان:

• برای جلوگیری از آنتراکنوز، بذرهای عاری از بیماری را خریداری کنید، زیرا قارچ عامل آنتراکونوز ممکن است در بذرها وجود داشته باشد.
• بذرهای گوجه‌فرنگی می‌توانند با خیساندن در آب داغ (حدود ۵۰ درجه سانتی‌گراد) به مدت ۲۵ دقیقه درمان شوند تا قارچ از بین برود.
• استفاده از واریته‌های مقاوم گوجه‌فرنگی نسبت به آنتراکنوز.
• از آبیاری از بالای گیاه خودداری کنید، زیرا آب پاشیده شده به انتشار اسپورهای قارچی کمک می‌کند.
• گوجه‌فرنگی‌ها را با استفاده از قیم برای بهبود جریان هوا و خشک شدن برگ‌ها نگه‌داری کنید.
• مزرعه را عاری از علف‌های هرز نگه‌دارید، زیرا وجود علف‌های هرز می‌تواند رطوبت را در اطراف گیاهان افزایش دهد و شرایط خشک شدن را کاهش دهد.
• این بیماری بر سایر گیاهان خانواده گوجه‌فرنگی (سولاناسه) مانند بادمجان و فلفل تأثیر می‌گذارد، بنابراین محل کشت گوجه‌فرنگی نباید تا حداقل یک سال بعد از برداشت دوباره با گیاهان سولاناسه کشت شود. برخی از علف‌های هرز که در باغ وجود دارند نیز از همین خانواده هستند، بنابراین حفظ باغ از علف‌های هرز اهمیت دارد.
• اسپورهای قارچی می‌توانند در خاک بمانند و سال بعد گیاهان را آلوده کنند.
• مالچ‌پاشی در باغ کمک می‌کند تا بین سطح خاک و میوه‌ها یک مانع ایجاد شود و آلودگی‌ها را کاهش دهد.
• از بین بردن آفات مانند سوسک‌هایی که بر روی میوه‌های رسیده تغذیه می‌کنند. تغذیه آن‌ها باعث ایجاد سوراخ در پوست میوه شده و اجازه می‌دهد تا قارچ به میوه نفوذ کند.
• گوجه‌فرنگی‌ها را روزانه و به محض رسیدن برداشت کنید.
• بقایای محصول را بلافاصله پس از پایان برداشت از بین ببرید و تبدیل به کمپوست نکنید.

کنترل شیمیایی

استفاده از ترکیبات دارای کلروتالونیل، مانب، زینب، سولفات روی و میترام هر هفته یک ‌بار پس از مشاهده اولین علائم بیماری، برای کنترل گسترش و کاهش آلودگی مناسب است. به دستورالعمل‌های روی برچسب توجه کنید. اگر از مانکوزب استفاده می‌کنید، یک دوره انتظار پنج روزه بین اسپری و برداشت وجود دارد و برای کلروتالونیل، این دوره یک روز است.

پژمردگی فوزاریومی

این بیماری مربوط به هوای گرم است و توسط قارچ Fusarium oxysporum ایجاد می‌شود.

علائم

اولین نشانه‌های بیماری در گیاهان کوچک، افتادگی و پژمردگی برگ‌های پایینی همراه با از دست دادن رنگ سبز و سپس پژمردگی و مرگ گیاه است. معمولاً برگ‌های یک سمت ساقه ابتدا به رنگ زرد طلایی درمی‌آیند. ساقه گیاهان پژمرده نشان‌دهنده پوسیدگی نرم نیست، اما وقتی که طولی برش داده شود، ساقه پایین دچار تغییر رنگ قهوه‌ای تیره در آوندهای چوبی می‌شود. این قارچ خاک‌زاد است و از ریشه‌ها به سمت بالا در سیستم آوندی ساقه حرکت می‌کند. مسدود شدن آوندها دلیل اصلی پژمردگی است. نفوذ قارچ از طریق زخم‌های ریشه‌ها که در خاک آلوده رشد می‌کنند، صورت می‌گیرد. انتشار در مسافت‌های طولانی از طریق بذر و نشاها انجام می‌شود.

پیشگیری و درمان

• برای کنترل بیماری، گیاهان را در خاک عاری از بیمارگر پرورش دهید. از نشاء‌های عاری از بیماری استفاده کنید و فقط واریته‌هایی که نسبت به فوزاریوم مقاوم هستند را بکارید.
• افزایش pH خاک به ۶.۵ – ۷.۰ و استفاده از نیترات (مانند نیترات کلسیم) به جای نیتروژن آمونیاکی (مانند ۵-۱۰-۱۰، ۱۰-۱۰-۱۰، یا ۳۴-۰-۰) می‌تواند به کاهش توسعه بیماری کمک کند.

کنترل شیمیایی

• بذر و خاک را با استفاده از قارچ‌کش بردوفیکس به میزان 10 در هزار ضدعفونی کنید.
• همچنین در مطالعه ای مشخص شد که بروموکونازول و پروکلراز هنگامی که به صورت تزریق پای بوته استفاده می شوند به طور موثرتری باعث کاهش پژمردگی آوندی فوزاریومی نسبت به آزوکسی استروبین، بنومیل، کاربندازیم و فلودیوکسنیل می شوند (با نسبت استفاده شده یکسان) با این حال همه قارچکشهای تست شده به طور معنی داری پژمردگی فوزاریومی را نسبت به شاهد کاهش می دهند. بنومیل روی فوزاریوم عامل پوسیدگی طوقه و ریشه در گلخانه موثر بود. وکاربندازیم پژمردگی فوزاریومی را در چندین آزمایش کاهش داد.

پژمردگی باکتریایی گوجه‌فرنگی

پژمردگی باکتریایی گوجه‌فرنگی و دیگر گیاهان خانواده سولاناسه می‌تواند خسارات اقتصادی قابل‌توجهی برای تولیدکنندگان ایجاد کند. این بیماری توسط گونه‌های مختلف از مجموعه باکتری‌های Ralstonia solanacearum ایجاد می‌شود، که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌های باکتری‌های بیماری‌زا در گیاهان شناخته می‌شود. این مجموعه باکتریایی به‌طور گسترده در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری پراکنده است و خسارات شدیدی روی چندین گونه از گیاهان زینتی و محصولات زراعی ایجاد می‌کند. این بیماری در مناطق دارای شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، می‌تواند باعث از بین رفتن محصولات و کاهش چشمگیر تولید شود.

علائم

علائم اولیه پژمردگی باکتریایی شامل پژمردگی برگ‌های جوان در طول روز و بازیابی آن‌ها در طول شب است. در شرایط مساعد، علائم به سرعت به پژمردگی عمومی، زرد شدن و در نهایت از بین رفتن کامل گیاه پیش می‌رود.

– با شکافتن طولی ساقه‌های آلوده، ممکن است رگه‌های بلند و باریکی به رنگ زرد تا قهوه‌ای در بافت آوندی مشاهده شود.

– همچنین، ممکن است از ساقه‌های آلوده که به‌صورت عرضی برش داده شده‌اند، مایعی سفید و شیری‌رنگ خارج شود و در صورت قرار گرفتن ساقه‌های برش داده‌شده در آب، باکتری‌ها به‌صورت جریاناتی از ساقه خارج شوند.

– در شرایطی که سرعت گسترش بیماری کندتر است، ریشه‌های نابجا روی ساقه‌های گیاهان آلوده تشکیل می‌شود.

– ریشه‌های آلوده می‌توانند به رنگ قهوه‌ای درآمده و پوسیده شوند و کل سیستم ریشه نیز ممکن است به تدریج علائم پوسیدگی قهوه‌ای را نشان دهد.

این علائم معمولاً زمانی که دمای روزانه بالا است (بین 29 تا 35 درجه سانتی‌گراد)، شدیدتر می‌شوند. گاهی اوقات گیاهان آلوده ممکن است برای مدت طولانی بدون علامت باقی بمانند، که این وضعیت در ارزیابی نشاءها پیش از کاشت می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

پیشگیری و درمان

مدیریت این بیماری در مناطق گرم جنوبی دشوار است، زیرا پاتوژن می‌تواند برای سال‌ها در خاک باقی بماند.

• اولویت نخست جلوگیری از ورود بیمارگر به مزرعه است. این شامل استفاده از نشاءهای عاری از پاتوژن، آبیاری با منابع آب غیر آلوده و استفاده از پایه‌ها و تجهیزات تمیز می‌شود.
• منابع سطحی آب آبیاری می‌توانند با استفاده از محصولات کلر یا پراکسید برای از بین بردن بیمارگر تصفیه شوند.
• ابزارها و تجهیزات باید هنگام جابجایی از یک مزرعه به مزرعه دیگر، به‌ویژه اگر سابقه بیماری در آن مزرعه وجود دارد، تمیز شوند.
• در مناطقی که بیمارگر زمستان‌گذرانی نمی‌کند، استفاده از نشاءهای عاری از بیمارگر و ضدعفونی کردن تجهیزات می‌تواند از گسترش بیماری جلوگیری کند.
• از ارقام مقاوم استفاده کنید.
• تناوب کشت با گیاهان غیرمیزبان و کاشت گیاهان پوششی غیرمیزبان می‌تواند جمعیت باکتری بیماری‌زا را در خاک کاهش داده و سطح بیماری را پایین بیاورد. گونه‌های چمن‌مانند، از جمله ذرت، میزبان این باکتری نیستند و انتخاب‌های خوبی برای تناوب کشت محسوب می‌شوند. چاودار می‌تواند به عنوان گیاه پوششی زمستانه و سورگوم-سودان به عنوان گیاه پوششی تابستانه استفاده شود.
• جلوگیری از آبیاری بیش از حد می‌تواند خطر آلودگی و گسترش بیماری را کاهش دهد.
• کنترل علف‌های هرز میزبان، کاشت در خاک‌های با زهکشی مناسب و هموار و افزایش pH خاک به 7.5 نیز می‌تواند به محدود کردن سطح بیماری و کاهش جمعیت بیمارگر کمک کند.
• تغییر زمان کاشت به منظور تولید در دوره‌های خنک‌تر (کشت زودتر در بهار و دیرتر در پاییز) می‌تواند توسعه بیماری را کندتر کند.
• شخم زدن بقایای محصول پس از برداشت نیز به تجزیه سریع‌تر بافت‌های آلوده کمک می‌کند.
• ضدعفونی خاک با کلروپیکرین می‌تواند در ترکیب با دیگر استراتژی‌های مدیریت، کنترل محدودی بر بیماری پژمردگی باکتریایی ارائه دهد.

کپک خاکستری گوجه‌فرنگی (Gray mold)

کپک خاکستری، بیماری‌ای قارچی است که به‌وسیله‌ی قارچ Botrytis cinerea ایجاد می‌شود. این بیماری در دماهای خنک (بین 16 تا 24 درجه سانتی‌گراد، و بهینه در دمای 16-21 درجه) و رطوبت بالا (بیش از 80%) گسترش می‌یابد. دماهای بالای 28 درجه رشد و تولید مثل قارچ را متوقف می‌کنند. این ‌قارچ‌ها در میزبان‌های مختلف علف‌های هرز، در مواد گیاهی مرده و به صورت ساختارهای سخت (اسکلروتیا) در بقایای گیاهی و خاک زنده می‌ماند. هاگ‌ها توسط باد، باران، تجهیزات و کارگران در فواصل کوتاه و بلند پخش می‌شوند.

علائم بیماری

– لکه‌های قهوه‌ای نامنظم تا V-شکل در حاشیه برگ‌ها ظاهر می‌شوند. علائم پوسیدگی به‌مرور از برگ‌ها به سمت دمبرگ و سپس به ساقه اصلی گسترش می‌یابد.

– لکه‌های قهوه‌ای و بیضی‌شکل ممکن است دور ساقه را فرا بگیرند.

– گل‌های آلوده قهوه‌ای شده و از بین می‌روند.

– میوه‌های آلوده دچار پوسیدگی نرم و آبکی شده و یا دارای حلقه‌های سفید یا هاله‌هایی به نام “لکه‌های روح” می‌شوند. علائم میوه در هر دو حالت سبز و قرمز و چه روی گیاه و چه پس از برداشت، دیده می‌شوند.

در شرایط رطوبت بالا، هاگ‌های خاکستری رنگ قارچ روی بخش‌های آلوده گیاه دیده می‌شود.

مدیریت بیماری

– کنترل رطوبت

– حذف بخش‌های آلوده

– استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای برای جلوگیری از مرطوب ماندن طولانی‌مدت برگ‌ها مفید است.

– ایجاد تهویه مناسب در گلخانه‌ها یا مزارع با فاصله‌گذاری مناسب بین گیاهان، تا رطوبت سریع‌تر خشک شود.

– ضدعفونی ابزار

– هرس کردن در زمان مناسب: هرس را در بعدازظهر و پس از خشک شدن شبنم صبحگاهی انجام دهید.

– تأمین کلسیم کافی در خاک: مطمئن شوید که خاک به میزان کافی کلسیم دارد تا بافت‌های گیاهان به خوبی و با استحکام رشد کنند.

سفیدک پودری گوجه فرنگی (Tomato Powdery Mildew)

سفیدک پودری یکی از بیماری‌های شایع گوجه فرنگی است. توسط قارچی به نام Leveillula Taurica ایجاد می‌شود. در آب ‌و هوای خشک و گرم و محدوده دمایی بین 15 تا 22 درجه سانتی گراد، این قارچ منتشر می‌شود. برگ گوجه‌فرنگی بیش‌تر در معرض آلودگی به این بیماری قرار دارد. وجود رطوبت باعث تشدید رشد قارچ می‌شود که در آن صورت، احتمال آلوده شدن ساقه و دمبرگ نیز وجود دارد.

علائم

اولین نشانه بیماری، ظهور لکه‌های سفید و پودری روی سطح برگ‌هاست که به مرور زمان بزرگ‌تر شده و بیشتر سطح برگ را می‌پوشاند. با گسترش بیماری، این لکه‌ها زاویه‌دار و دور آن‌ها زرد رنگ می‌شوند. در این حین آثار آفتاب‌سوختگی روی برگ‌ها به‌وضوح دیده می‌شود. برگ‌هایی که به‌شدت آلوده هستند، زرد و در نهایت خشک می‌شوند. این بیماری به ندرت به ساقه و میوه‌ها گسترش می‌یابد، اما در موارد شدید، ممکن است کیفیت محصول کاهش یابد. با تشدید بیماری، رشد گیاه متوقف می‌شود و عملکرد کلی کاهش می‌یابد.

پیشگیری و درمان

پیشگیری و کنترل بیماری سفیدک پودری گوجه‌فرنگی شامل اقدامات زراعی و شیمیایی است:

• تهویه مناسب: کاشت در فواصل مناسب و مدیریت صحیح تراکم گیاهان برای افزایش جریان هوا.
• آبیاری از پایین: برای کاهش رطوبت روی سطح برگ‌ها، از آبیاری از پایین (نظیر آبیاری قطره‌ای) استفاده شود.
• حذف بقایای گیاهی آلوده: حذف و دفع گیاهان آلوده به جلوگیری از گسترش بیماری کمک می‌کند.
• استفاده از ارقام مقاوم: برخی از واریته‌های گوجه‌فرنگی مقاومت نسبی به سفیدک پودری دارند. انتخاب این ارقام می‌تواند به کاهش شدت بیماری کمک کند.
• رعایت تناوب کشت گوجه فرنگی با گیاهان غیر میزبان.
• شخم‌زدن زمین پس از هر بر برداشت محصول.

کنترل شیمیایی:

استفاده از قارچ‌کش‌های حاوی گوگرد یکی از روش‌های موثر کنترل بیماری است. گوگرد به دلیل خاصیت قارچ‌کشی طبیعی خود، در کنترل سفیدک پودری کاربرد دارد. همچنین از ماده بردوفیکس به میزان 5 در هزار هر 14 روز یک ‌بار استفاده کنید.

بیماری پوسیدگی بوکه‌ای گوجه‌فرنگی (Buckeye rot)

یک بیماری میوه است که توسط قارچ Phytophthora nicotianae var. parasitica ایجاد می‌شود. اولین علائم بیماری روی میوه به صورت لکه‌های قهوه‌ای رنگ ظاهر می‌شوند که معمولاً در نقطه تماس میوه با خاک مشاهده می‌شوند. با بزرگ‌تر شدن لکه‌ها، حلقه‌های تیره و متناوب قابل مشاهده می‌شوند. لکه‌های پوسیدگی باکای شباهت‌هایی با بیماری بادزدگی (late blight) دارند، با این تفاوت که لکه‌های پوسیدگی باکای محکم و صاف باقی می‌مانند، در حالی که ضایعات بیماری بادزدگی زبر و در حاشیه‌ها کمی فرورفتگی دارند. در شرایط مرطوب، یک رشد قارچی پشمالو و سفید روی لکه‌های پوسیدگی باکای ظاهر می‌شود. با گذر زمان، کل میوه فاسد می‌شود. این قارچ بر روی برگ‌ها تأثیر نمی‌گذارد و بیماری بیشتر در دوره‌های طولانی گرم و مرطوب و در خاک‌های متراکم شایع است. قارچ در خاک زنده می‌ماند و از طریق آب‌های سطحی و باران گسترش می‌یابد. فلفل‌ها نیز به این بیماری حساس هستند.

پیشگیری و درمان

• از کشت در خاک‌های متراکم اجتناب کنید (گیاهان را در بسترهای مرتفع بکارید).
• استفاده از چرخش محصول، رعایت بهداشت، استفاده از پایه و مالچ می‌تواند به کاهش بیماری کمک کند.

کنترل شیمیایی

قارچ‌کش‌هایی که حاوی مانکوزب، مانب، متالاکسیل یا کلروتالونیل هستند را به‌طور منظم و طبق برنامه‌ای مشخص می‌توانید استفاده کنید. همچنین، می‌توانید قارچ‌کش‌های حاوی میفنوکزام را ۴ تا ۸ هفته قبل از برداشت به سطح خاک زیر ساقه‌ها اعمال کنید. همچنین می‌توان از قارچ‌کش بردوفیکس در آب ‌و هوای مرطوب و به محض ایجاد اولین علائم بیماری استفاده کرد.

بلایت جنوبی گوجه‌فرنگی

بیماری بلایت جنوبی ناشی از قارچ Athelia rolfsii (که قبلاً Sclerotium rolfsii نامیده می‌شد) است.

علائم

• اولین علامت این بیماری، پژمردگی برگ‌ها است که مشابه سایر بیماری‌های پژمردگی به نظر می‌رسد.
• روی ساقه‌ها، یک پوسیدگی قهوه‌ای و خشک در نزدیکی خط خاک ایجاد می‌شود.
• رشد قارچی سفید رنگ با اسکلروت‌های قهوه‌ای به اندازه دانه‌های خردل ممکن است قابل مشاهده باشد.
• زخم ساقه به سرعت توسعه می‌یابد و ساقه را حلقه‌زنی کرده و منجر به پژمردگی ناگهانی و دائمی تمام قسمت‌های هوایی گیاه می‌شود.
• غالباً، یک لایه قارچی سفید نواحی زخم را پوشش می‌دهد.
• این قارچ همچنین می‌تواند میوه‌ها را در جایی که با خاک تماس دارند آلوده کند.

این قارچ می‌تواند به مدت سال‌ها در خاک و بقایای گیاهی زنده بماند و در شرایط مرطوب و دماهای بالا به خوبی رشد می‌کند.

پیشگیری و درمان

• تناوب زراعی با محصولات غیرمستعد به این بیماری و حذف بقایای گیاهی بلافاصله پس از برداشت می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند.
• از کشت گوجه‌فرنگی بعد از کشت حبوبات، فلفل یا بادمجان خودداری کنید.
• نیترات کلسیم می‌تواند در زمان نشاء‌کاری به خاک اضافه شود.

با رعایت این نکات می‌توانید به بهبود سلامت گیاهان گوجه‌فرنگی خود و کاهش خطر ابتلا به بلایت جنوبی کمک کنید.

نکروز مغزی گوجه‌فرنگی (Tomato Pith Necrosis)

نکروز مغزی گوجه‌فرنگی معمولاً یک بیماری زودرس است که در تولید گوجه‌فرنگی در گلخانه‌ها رخ می‌دهد. با این حال، در شرایط آب و هوای خنک و بارانی بهاری، این بیماری می‌تواند گوجه‌فرنگی‌ها و گاهی فلفل‌ها را در زمین‌های سبزیجات خانگی آلوده کند. نکروز مغزی ناشی از چندین گونه باکتری خاکزی Pseudomonas، از جمله Pseudomonas corrugata و همچنین Pectobacterium carotovorum (عامل پوسیدگی نرم باکتریایی) است. این باکتری‌ها به عنوان بیمارگرهای ضعیف شناخته می‌شوند که در شرایط آب و هوایی ابری، خنک و مرطوب به گیاهان گوجه‌فرنگی که به سرعت در حال رشد هستند، حمله می‌کنند.

علائم

• در مراحل ابتدایی مناطق سیاه (نکروتیک) بر روی ساقه‌ها که ممکن است ابتدا در نزدیکی پایه برگ‌ها ظاهر شوند.
• این مناطق سیاه به یک نوار در امتداد ساقه و روی پایه‌های برگ‌ها گسترش می‌یابند.
• همچنین، بخشی از تیغه‌های برگ‌ها ممکن است پس از آلودگی پایه برگ‌ها سیاه شوند.
• با پیشرفت بیماری، باکتری‌ها داخل ساقه‌ها تجمع پیدا می‌کنند که ممکن است منجر به ترک خوردن ساقه شود.
• ساقه‌ها ممکن است کوچک شوند، ترک بخورند و مغز (درون ساقه) ممکن است تقسیم یا نردبانی شود.
• در نهایت، ساقه‌ها به طور داخلی توخالی می‌شوند. این آسیب به ساقه، تأمین آب را به قسمت‌های بالایی گیاه قطع می‌کند که منجر به زرد شدن و پژمردگی برگ‌های بالایی می‌شود.
• تولید تعداد زیادی ریشه‌های فرعی که از ساقه‌های بزرگ‌تر بیرون می‌زنند. این نوع ریشه‌سازی همچنین در بیماری شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی و آسیب ناشی از پاشش سموم مانند دیکامبا (که یک علف‌کش بسیار رایج برای استفاده در چمن‌ها است) نیز اتفاق می‌افتد.
• علائم روی میوه‌های در حال رشد: ممکن است ناحیه چرب و آبدار در انتهای گل میوه وجود داشته باشد. این علامت میوه بسیار شبیه به دو بیماری دیگر به نام‌های بلایت دیررس (late blight) و پوسیدگی باکای (buckeye rot) گوجه‌فرنگی است.

پیشگیری و درمان

• بهترین راهکار برای مقابله با بیماری‌ها، پیشگیری به‌موقع و مؤثر است.
• استفاده مناسب از نیتروژن، به ویژه در فصل بهار که سرعت رشد گیاه افزایش می‌یابد، بسیار حائز اهمیت است.
• مدیریت رطوبت اطراف گیاه و ایجاد شرایط تهویه مناسب از نکات کلیدی در سلامت بوته‌ها محسوب می‌شود.
• جلوگیری از وارد شدن آسیب‌های مکانیکی به گیاهان هنگام برداشت، زیرا این بیماری‌ها می‌توانند از طریق زخم‌ها وارد گیاه شوند.
• ضدعفونی کردن ابزار و تجهیزات، به ویژه قیچی‌های هرس، یک اقدام ضروری است.
• از بین بردن بوته‌های آلوده و خارج کردن آن‌ها از زمین زراعی به‌منظور جلوگیری از گسترش بیماری‌ها اهمیت دارد.

بیماری مرگ گیاهچه گوجه‌فرنگی (Damping-off)

قارچ‌های Pythium و Rhizoctonia عامل بیماری مرگ گیاهچه در گوجه‌فرنگی هستند. در این بیماری، گیاهچه‌ها در گلخانه نمی‌توانند از خاک بیرون بیایند یا گیاهچه‌های کوچک به‌زودی پس از سبز شدن یا انتقال به زمین پژمرده شده و می‌میرند. گیاهان باقی‌مانده نیز ممکن است مناطق آب‌سوخته روی ساقه در نزدیکی خط خاک داشته باشند.

پیشگیری و درمان

بیماری مرگ گیاهچه اغلب در گیاهانی که خیلی زود در بهار کاشته می‌شوند، مشکل‌ساز می‌شود. این قارچ‌ها در خاک‌های خنک، مرطوب و غنی فعالیت بیشتری دارند. برای پیشگیری از بیماری مرگ گیاهچه، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

– بذرها را در داخل محیط بسته با استفاده از مخلوط گلدانی استریل کاشته و از ظروف جدید یا تمیز استفاده کنید.

– از کشت بذر در خاکی که سطح نیتروژن بالایی دارد خودداری کنید. کود نیتروژن را پس از تولید اولین برگ‌های حقیقی توسط گیاهچه‌ها اضافه کنید.

– اجازه دهید سطح خاک بین آبیاری‌ها خشک شود.

– اسپری‌کردن ترکیبات حاوی مس به ‌عنوان قارچ کش‌های کنترل‌کننده

شانکر باکتریایی گوجه‌ فرنگی

عامل این بیماری، باکتری Clavibacter michiganensis subsp michiganensis است. شایع‌ترین راه ورود این بیماری به مزرعه، بذرهای آلوده می‌باشند. علاوه بر این، جابه‌جایی ابزارهای کشاورزی آلوده نیز می‌تواند منجر به انتقال بیماری و شیوع آن در مزارع شود. بیمارگر می‌تواند تا سه سال روی بقایای گیاهان گوجه‌فرنگی که تجزیه نشده‌اند زنده بماند و برای چند ماه روی قیم‌ها و تجهیزات باقی بماند که باعث آلودگی گوجه‌فرنگی‌های کاشته شده در همان محل در فصل بعدی می‌شود. دمای بالا مطلوب برای رشد بیماری (24 تا 32 درجه سانتی‌گراد) و رطوبت یا رطوبت نسبی بالا باعث تشدید و گسترش بیماری می‌شوند.

علائم در نشاء گوجه‌فرنگی

• لکه‌های کوچک و سفید و برجسته روی برگ‌ها ظاهر می‌شوند.
• تغییر رنگ حاشیه برگ‌ها و پژمردگی.
• پژمردگی کامل نشاء و مرگ آن.

علائم در برگ‌ها

• لکه‌های زرد تا قهوه‌ای متمایل به قهوه‌ای بین رگبرگ‌ها شکل می‌گیرند.
• لبه‌های برگ قهوه‌ای می‌شوند، با حاشیه‌ای زرد رنگ.
• رگبرگ‌های برگ و دمبرگ‌ها ممکن است تیره و فرورفته شوند. این علامت همیشه ظاهر نمی‌شود.
• برگ‌های پایین‌تر پژمرده می‌شوند، معمولاً فقط در یک سمت.
• ممکن است گیاه کامل از بین برود.

علائم در ساقه

• تغییر رنگ قهوه‌ای درون ساقه ناشی از شانکر باکتریایی.
• خطوط قهوه‌ای در سیستم آوندی ساقه قابل مشاهده است زمانی که ساقه بریده می‌شود.
• ساقه شکاف می‌خورد و شانکرهای قهوه‌ای شکل می‌گیرند.
• مایع چسبناک زرد رنگ ممکن است از ساقه بریده شده هنگام فشار دادن خارج شود.

علائم در میوه

• میوه ممکن است دارای لکه‌های سفید کوچک با مراکز قهوه‌ای یا خاکی رنگ (که به آن لکه “چشم پرنده” گفته می‌شود) باشد.
• سطح میوه ممکن است به صورت شبکه‌ای یا مرمر مانند ظاهر شود.

پیشگیری و درمان

• گوجه‌فرنگی‌ها را در مکان‌هایی بکارید که در 3 تا 4 سال گذشته گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، فلفل یا بادمجان کاشته نشده باشد.
• اگر بذرها را خودتان می‌کارید، از تامین‌کننده‌های معتبر بذر خریداری کنید.
• اگر نشاء می‌خرید، آن‌ها را به دقت بررسی کنید و فقط نشاء‌هایی را انتخاب کنید که فاقد لکه یا تغییر رنگ باشند.
• برای آبیاری از روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای استفاده کنید. آب‌دهی را در صبح زود انجام دهید تا برگ‌ها سریعاً در آفتاب خشک شوند و از مرطوب ماندن آن‌ها جلوگیری شود.
• گیاهان را طوری فاصله دهید که جریان هوا به راحتی بین آن‌ها برقرار شود.
• قیم‌زنی یا استفاده از قفس برای گوجه‌فرنگی‌ها مفید است، اما حتماً در هر سال قیم‌ها و قفس‌ها را تمیز و ضدعفونی کنید.
• در پایان فصل، گیاهان آلوده را از زمین برداشته و آن‌ها را یا دفن کنید یا از بین ببرید تا از باقی‌ماندن بیمارگر در زمین جلوگیری شود.
• در صورت شدت غلائم بیماری می‌توانید از آفت‌کش‌هایی مانند مانکوزب، اکسی کلرو مس و فسگارد استفاده کنید.

پژمردگی ورتیسلیومی گوجه فرنگی

پژمردگی ورتیسیلیومی یکی از بیماری‌های قارچی رایج گوجه‌فرنگی است که توسط قارچ‌های Verticillium albo-atrum و Verticillium dahliae ایجاد می‌شود. این بیماری به‌ویژه در مناطق معتدل و خنک با خاک‌های سنگین و با زهکشی ضعیف گسترش می‌یابد و موجب کاهش شدید عملکرد و کیفیت محصول می‌شود. قارچ ورتیسیلیوم در خاک به‌صورت میکرواسکلروت‌ها (ساختارهای مقاوم قارچی) زنده می‌ماند و می‌تواند سال‌ها در خاک باقی بماند. میکرواسکلروت‌ها در شرایط مساعد جوانه می‌زنند و از طریق ریشه وارد گیاه می‌شوند، جایی که به‌تدریج آوندهای گیاه را آلوده می‌کنند و باعث انسداد آوندها و کاهش جریان آب و مواد مغذی می‌شوند.

علائم

– اولین علائم به‌صورت پژمردگی برگ‌های پایینی گیاه بروز می‌کند که با گرمای روز شدت می‌یابد و تا شب کاهش می‌یابد.

– لکه‌های زرد به‌صورت V شکل از حاشیه برگ به سمت رگبرگ میانی پیشروی می‌کنند. این لکه‌ها در نهایت باعث قهوه‌ای شدن و خشک شدن برگ‌ها می‌شوند.

– با پیشرفت بیماری، رشد گیاه مختل می‌شود، برگ‌ها زرد شده و می‌ریزند، و در نتیجه، گیاه کوتاه و ضعیف باقی می‌ماند.

– تغییر رنگ آوندهای ساقه: اگر ساقه گیاه بریده شود، تغییر رنگ قهوه‌ای متمایل به زرد در بخش‌های آوندی مشاهده می‌شود، که یکی از علائم مشخص این بیماری است.

– میوه‌های درحال‌رشد کوچک‌ می‌شوند.

پیشگیری و درمان

کنترل پژمردگی ورتیسیلیومی گوجه‌فرنگی دشوار است، اما روش‌های مختلفی برای کاهش گسترش آن وجود دارد:

• استفاده از ارقام مقاوم: انتخاب ارقام مقاوم به ورتیسیلیوم یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از این بیماری است. این ارقام معمولاً با برچسب “V” نشان داده می‌شوند.
• تناوب زراعی: اجتناب از کاشت گوجه‌فرنگی و دیگر محصولات حساس (مانند سیب‌زمینی، بادمجان و فلفل) در زمین‌های آلوده به ورتیسیلیوم حداقل برای 4 تا 6 سال می‌تواند به کاهش آلودگی کمک کند.
• ضد عفونی خاک: استفاده از روش‌های حرارتی مانند آفتابدهی خاک (پوشاندن خاک با پلاستیک شفاف در تابستان) به مدت چند هفته می‌تواند میکرواسکلروت‌های قارچ را از بین ببرد.
• بهبود زهکشی خاک: زهکشی مناسب و عدم آبیاری بیش از حد باعث کاهش رطوبت اضافی و در نتیجه کاهش فعالیت قارچ می‌شود.

پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه گوجه فرنگی

بیماری پوسیدگی استکلروتینیایی ساقه گوجه‌فرنگی که به‌عنوان پوسیدگی ساقه ناشی از Sclerotinia sclerotiorum نیز شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های قارچی و خسارت‌زا در کشاورزی گوجه‌فرنگی است. این بیماری می‌تواند باعث کاهش قابل توجهی در عملکرد محصول شود و در صورت عدم کنترل صحیح، می‌تواند تمام بوته‌ها را در یک مزرعه آلوده کند. قارچ عامل این بیماری در شرایط مرطوب و دمای متوسط به خوبی رشد کرده و قادر به آلوده‌سازی گیاهان مختلف از جمله گوجه‌فرنگی است.

علائم

– اولین علائم بیماری در گوجه‌فرنگی پژمردگی برگ‌ها و ساقه‌ها است. برگ‌های پایین‌تر شروع به زرد شدن کرده و گیاه به طور کلی کم آب و پژمرده به نظر می‌رسد. این پژمردگی معمولاً به‌ویژه در ساعات گرم روز بیشتر دیده می‌شود.

– از دیگر علائم بیماری، بروز میسیلیوم‌های سفید و کرکی روی ساقه‌ها و قسمت‌های پایین گیاه است. این لکه‌ها به‌طور معمول در نزدیکی ناحیه آلودگی اصلی در خاک یا سطح گیاه ظاهر می‌شوند. این پوشش کرکی به‌صورت یک لایه سفید و ریسه‌مانند دیده می‌شود.

– روی سطح میوه آلوده‌شده و سوراخ‌های فرورفته موجود در آن‌ها، میسلیوم سفیدرنگ و کرکی ایجاد می‌شود.

– یکی از علائم بسیار خاص بیماری پوسیدگی استکلروتینیایی، وجود اسکلروت‌ها (ساختارهای مقاوم قارچ) در داخل ساقه و روی بقایای گیاهی است. این اسکلروت‌ها به‌طور معمول رنگ تیره دارند و می‌توانند در خاک برای سال‌ها باقی بمانند و منبع آلودگی در فصل‌های بعدی باشند.

پیشگیری و درمان

پیشگیری از پوسیدگی استکلروتینیایی همواره اولویت اول در مدیریت بیماری است. برای کاهش احتمال گسترش بیماری در مزرعه گوجه‌فرنگی، اقدامات زیر توصیه می‌شود:

– استفاده از تناوب زراعی یکی از راه‌های موثر برای کاهش آلودگی خاک به این قارچ است. کشت گیاهانی غیر از گوجه‌فرنگی (مانند ذرت یا حبوبات) در زمین‌های آلوده به مدت 2-3 سال می‌تواند جمعیت قارچ را کاهش دهد.

– کنترل متناوب علف‌های هرز.

– شخم عمیق پس از برداشت میوه‌ها.

– استفاده از ارقام گوجه‌فرنگی مقاوم به پوسیدگی استکلروتینیایی به‌ویژه در مناطق مستعد می‌تواند به کاهش شیوع بیماری کمک کند.

– قارچ Sclerotinia در خاک‌های با زهکشی ضعیف به‌راحتی گسترش می‌یابد. بنابراین، اصلاح خاک و بهبود سیستم زهکشی می‌تواند از بروز بیماری جلوگیری کند.

– بقایای گیاهی آلوده به قارچ حاوی اسکلروت‌ها هستند که می‌توانند منبع آلودگی در فصل بعدی باشند. بنابراین، حذف و دفن بقایای گیاهی آلوده پس از برداشت یکی از روش‌های موثر در کنترل بیماری است.

ویروس پژمردگی لکه‌ای گوجه‌فرنگی (Tomato Spotted Wilt)

ویروس پژمردگی لکه‌ای گوجه‌فرنگی (Tomato spotted wilt virus – TSWV) توسط حشرات ریز به نام تریپس منتقل می‌شود. این حشرات با تغذیه از علف‌های هرز یا میزبان‌های زینتی آلوده، ویروس را دریافت کرده و آن را به گیاهان گوجه‌فرنگی منتقل می‌کنند.

علائم

چند هفته پس از انتقال نشاهای گوجه‌فرنگی به باغ، ممکن است گیاهانی به‌طور تصادفی کوتاه و ضعیف به نظر برسند و برگ‌های جوان دارای لکه‌های برنزی یا تیره یا رگبرگ‌های بنفش برجسته باشند. اغلب، برگ‌های بالایی گیاهان با گسترش مناطق برنزی، پیچیده و چروکیده می‌شوند. میوه‌ها ممکن است لکه‌های زرد رنگ داشته باشند. قسمت‌هایی از سطح میوه برجسته می‌شوند. همچنین دایره‌هایی تو در تو با مرکز یکسان روی آن‌ها ایجاد می‌شود. گیاهان جوان ممکن است پژمرده شده و بمیرند، اما گیاهان مسن‌تر ممکن است زنده بمانند و میوه‌های تغییر رنگ داده‌ای تولید کنند که ممکن است به طور کامل نرسند.

پیشگیری و درمان

• حذف علف‌های هرز در مزرعه، اولین قدم در کاهش احتمال آلودگی به TSWV است. کوتاه نگه داشتن علف‌های هرز در اطراف باغ ممکن است انتشار تریپس‌ها به گیاهان حساس را کاهش دهد. علف‌های هرز موجود در منطقه مزرعه در طول زمستان می‌توانند میزبان تریپس و ویروس باشند. برای پیشگیری بهتر، بقایای محصول قدیمی را از بین برده، زمین را شخم زده و باغ را برای زمستان مالچ‌پاشی کنید تا علف‌های هرز و تریپس‌ها برای سال آینده کاهش یابند.
• استفاده از مالچ بازتابنده (نقره‌ای یا آلومینیومی) زیر گیاهان گوجه‌فرنگی می‌تواند تعداد تریپس‌هایی که به گیاهان حمله می‌کنند را کاهش دهد. اگر مالچ بازتابنده در دسترس نیست، می‌توان پلاستیک سیاه را قبل از کاشت نشاهای گوجه‌فرنگی با رنگ نقره‌ای رنگ‌آمیزی کرد.
• هیچ درمانی برای گیاهان آلوده به TSWV وجود ندارد. حذف سریع گیاهان آلوده از مزرعه ممکن است به کاهش شیوع بیماری در سایر گیاهان کمک کند.
• با این حال، تغذیه تریپس‌ها می‌تواند ویروس را ظرف چند دقیقه به گیاهان منتقل کند و به دلیل این زمان کوتاه انتقال، اسپری‌های حشره‌کش ممکن است برای باغداران خانگی تأثیری نداشته باشند.
• بذرهای چندین رقم مقاوم به TSWV در دسترس هستند. این ارقام مقاوم هستند، اما کاملاً ایمن نیستند؛ آن‌ها ممکن است به ویروس آلوده شوند، اما عملکرد و کیفیت میوه قابل قبول باقی می‌ماند. اگر این مشکل در گذشته رخ داده است، ارقام مقاوم به TSWV را انتخاب کنید.

ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه‌فرنگی (Tomato Yellow Leaf Curl Virus – TYLCV)

ویروس پیچیدگی زرد برگ گوجه‌فرنگی (TYLCV) از طریق بذر منتقل نمی‌شود، بلکه توسط سفیدبالک‌ها انتشار می‌یابد. این بیماری به شدت به محصول گوجه‌فرنگی و فلفل آسیب می‌زند و باعث کاهش تولید میوه می‌شود. سفیدبالک‌ها ممکن است این بیماری را از علف‌های هرز آلوده در نزدیکی، مانند گونه‌های مختلف تاجریزی و گیاه تاتوره به باغ منتقل کنند. پس از آلودگی، ممکن است تا ۲ تا ۳ هفته علائمی در گیاهان گوجه‌فرنگی مشاهده نشود.

علائم

علائم این بیماری شامل پیچیدگی برگ‌ها به سمت بالا، زرد شدن حاشیه برگ‌ها، کوچک شدن برگ‌ها نسبت به اندازه طبیعی، کوتاه ماندن گیاه و ریزش گل‌ها است. اگر گیاهان گوجه‌فرنگی در اوایل رشد به این بیماری آلوده شوند، ممکن است هیچ میوه‌ای تولید نشود. گیاهان آلوده ممکن است به صورت پراکنده در سراسر مزرعه مشاهده شوند. گیاهان فلفل نیز ممکن است آلوده شوند اما بدون علائم خاصی خواهند بود.

پیشگیری و درمان

• حذف گیاهان دارای علائم اولیه ممکن است از گسترش بیماری جلوگیری کند. گیاهان آلوده را فوراً از مزرعه بیرون آورده و در کیسه قرار دهید تا از انتقال سفیدبالک‌هایی که از آن‌ها تغذیه می‌کنند جلوگیری شود.
• کنترل علف‌های هرز در داخل و اطراف باغ بسیار حائز اهمیت است، زیرا ممکن است میزبان جایگزین سفیدبالک‌ها باشند. استفاده از مالچ بازتابنده (رنگ نقره‌ای یا آلومینیومی) در ردیف‌های کشت می‌تواند تغذیه سفیدبالک‌ها را کاهش دهد.
• اسپری روغن‌های باغبانی یا روغن کانولا با غلظت کم به عنوان دفع کننده سفیدبالک عمل کرده، تغذیه آن‌ها را کاهش داده و احتمال انتقال ویروس را کم می‌کند. از محلول ۰.۲۵ تا ۰.۵ درصد روغن (۲ تا ۴ قاشق چای‌خوری روغن باغبانی یا روغن کانولا به همراه چند قطره صابون مایع ظرفشویی در هر گالن آب) به صورت هفتگی استفاده کنید.
• در پایان فصل، تمامی گیاهان حساس را از باغ حذف کرده و بسوزانید یا از بین ببرید.

بیماری ویروس موزاییک توتون در گوجه فرنگی (Tobacco mosaic virus – TMV)

ویروس‌های گوناگون علائم مختلفی روی گیاه گوجه‌فرنگی ایجاد می‌کنند. علائم آلودگی به ویروس ممکن است به شکل لکه‌های سبز روشن و تیره روی برگ‌ها ظاهر شوند.

علائم

ویروس موزاییک توتون باعث ایجاد لکه‌های موزاییکی روی برگ‌های قدیمی‌تر می‌شود و ممکن است باعث تغییر شکل برگچه‌ها به صورتی باریک و رشته‌ای (شبیه به بند کفش) گردد. ویروس‌ها بسیار بیماری‌زا هستند و به راحتی از طریق هر روشی که حتی مقدار کمی شیره آلوده را به گیاهان سالم منتقل کند، انتشار می‌یابند.

پیشگیری و درمان

• هیچ‌گونه کنترل شیمیایی برای ویروس‌ها وجود ندارد.
• گیاهان آلوده را به سرعت حذف و از بین ببرید.
• بهداشت مزرعه را رعایت کنید.
• علف‌های هرز داخل و اطراف باغ را حذف کنید. حشرات ناقل ویروس‌ها مانند تریپس‌ها و سفیدبالک‌ها را کنترل کنید.
• تناوب زراعی کشت گوجه‌فرنگی با کشت‌های از خانواده شب‌بویان (مانند کلم، کلم بروکلی و شلغم) را رعایت کنید.
• از مالچ‌های بازتابنده استفاده کنید.
• از ارقام مقاوم به ویروس گوجه‌فرنگی مانند Arbason، Estiva و Geronimo استفاده کنید.

نماتد ریشه گرهی گوجه‌فرنگی

نماتدهای گره ریشه (Meloidogyne species) کرم‌های انگلی بسیار ریزی هستند که در خاک و ریشه‌های گیاه زندگی می‌کنند.

علائم

بارزترین علامت این نوع بیماری در گوجه‌فرنگی، ایجاد غده‌هایی روی ریشه گیاه است که باعث تورم و بزرگ شدن ریشه‌ها می‌شوند. با تغذیه نماتدها از ریشه، انتقال آب و مواد مغذی به سایر بخش‌های گیاه مختل می‌شود.

در نتیجه، گیاه به‌سرعت دچار تغییر رنگ قهوه‌ای می‌شود که نشان‌دهنده پوسیدگی و خشکی است. در نهایت، گیاه از بین می‌رود و دیگر اندام‌های آن نیز تخریب می‌شوند.

پیشگیری و درمان

• از گیاهان عاری از بیماری استفاده کنید.
• پس از برداشت، ریشه‌های آلوده را سریعاً بیرون آورده و دور بیندازید.
• از ارقام مقاوم به نماتد استفاده کنید.
• هنگامی که نماتدهای گره ریشه در خاک وجود دارند، مکان کاشت را به منطقه‌ای بدون آلودگی به نماتد انتقال دهید.
• از ارقام گوجه‌فرنگی مقاوم به نماتد استفاده کنید.
• یک سیستم تناوبی با کاشت ارقام گل همیشه‌بهار مانند که جمعیت نماتدهای گره ریشه را در خاک کاهش می‌دهند، برقرار کنید.

اختلالات فیزیولوژیک

پوسیدگی گلگاه میوه گوجه‌فرنگی (Blossom End Rot)

پوسیدگی انتهای میوه یک اختلال فیزیولوژیکی در گوجه‌فرنگی است. علائم آن شامل لکه‌های آبدار در انتهای گل میوه است. این لکه‌ها بزرگ‌تر شده و به رنگ سیاه در می‌آیند. با پیشرفت بیماری، اندازه لکه‌ها بزرگ‌تر می‌شوند. حداقل نصف میوه، ظاهری چرمی با لکه‌های فرورفته و به رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره، به خود می‌گیرد. هم‌زمان که بیماری در حال گسترگی است؛ باکتری و قارچ بیماری های گوجه فرنگی دیگری به محل آسیب دیده حمله می‌کنند. در نهایت بافت میوه دچار پوسیدگی می‌شود.

علت این اختلال کمبود کلسیم در میوه در حال رشد است. نوسانات شدید رطوبت، هوای بارانی یا ابری با رطوبت بالا، دمای سرد، کمبود کلسیم در خاک، هرس ریشه‌ها به دلیل کشت‌های مجاور، و استفاده بیش از حد از کودهای آمونیاکی (NH₄⁺)، پتاسیم یا منیزیم می‌توانند احتمال وقوع پوسیدگی گلگاه میوه را به‌ویژه در اوایل فصل افزایش دهند.

پیشگیری و درمان

• کاشت گوجه‌فرنگی در اواخر بهار باید در تاریخ توصیه‌شده برای منطقه شما انجام شود.
• خاک باید طبق توصیه‌های گزارش تجزیه خاک آهک‌پاشی شود تا pH خاک به ۶.۵ برسد و میزان کلسیم خاک به حد مناسب برسد. بهترین زمان برای اعمال آهک ۳ تا ۶ ماه قبل از کاشت است و باید به‌خوبی در خاک مخلوط شود.
• طبق گزارش خاک برای اعمال پیش‌کاشت کودهای مغذی (کوددهی) عمل کنید. اگر سطح کلسیم کافی نباشد اما pH خاک صحیح باشد، گچ (کلسیم سولفات) بهترین گزینه است که باید قبل از کاشت به خاک اضافه شود.
• از کوددهی بیش از حد با پتاسیم یا منیزیم اجتناب کنید، زیرا این مواد مغذی با کلسیم برای جذب توسط گیاه رقابت می‌کنند.
• از استفاده از کودهای آمونیاکی نیتروژن برای کوددهی اطراف گیاهان اجتناب کنید، زیرا نیتروژن آمونیاکی نیز با کلسیم برای جذب رقابت می‌کند. مثال‌هایی از کودهای نیتروژن آمونیاکی شامل سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم و بیشتر کودهای کامل مانند ۱۰-۱۰-۱۰ هستند. کود نیترات کلسیم (۱۵.۵-۰-۰) معمولاً بهترین انتخاب است.
• برای حفظ تأمین یکنواخت رطوبت، از آبیاری مناسب و استفاده از مالچ‌های خاکی به‌طور مؤثر بهره ببرید. مالچ‌ها علاوه بر اینکه خاک را خنک و رطوبت آن را یکنواخت نگه می‌دارند، از رشد علف‌های هرز جلوگیری کرده و نیاز به کشت‌های مجاور که ممکن است ریشه‌های گوجه‌فرنگی را آسیب بزند را کاهش می‌دهند.
• میوه‌هایی که علائم پوسیدگی انتهای میوه را دارند از گیاه جدا کرده و از بین ببرید.
• اگر پوسیدگی انتهای میوه به دلیل عدم آزمایش خاک و عدم اعمال آهک قبل از کاشت ایجاد شده باشد، در این صورت استفاده از آهک به‌عنوان یک مکمل کوددهی مفید واقع می‌شود.

آفتاب‌سوختگی گوجه‌فرنگی (Sunscald)

آفتاب سوختگی زمانی رخ می‌دهد که گوجه‌فرنگی‌ها در هوای گرم تحت تابش مستقیم آفتاب قرار گیرند. این اختلال بیشتر در میوه‌های سبز مشاهده می‌شود. قسمت‌هایی که در برابر نور قرار دارند در زمان کوتاهی به شکلی چروک با رنگ روشن و بافتی نرم‌تر تبدیل می‌شوند. نواحی که آفتاب سوخته شده‌اند، فرو می‌روند و ظاهر آن‌ها چرم مانند می‌شود. معمولاً اگر میوه به مرحله‌ای برسد که روی آن لکه‌های سیاه رنگ ناشی از قارچ‌ها ایجاد شوند، طعم خوبی نخواهند داشت.

پیشگیری

• میوه‌های در معرض تابش مستقیم آفتاب را بپوشانید.
• بیماری‌های برگی را کنترل کنید، زیرا شاخ و برگ گیاه می‌تواند میوه‌ها را در برابر تابش آفتاب سایه‌دار کند.
• آبیاری منظم داشته باشید.
• استفاده از ارقام مقاوم نسبت به بیماری‌های گوجه‌فرنگی، تا از ریزش برگ‌ها جلوگیری شود.
• استفاده از کودهای مناسب برای جلوگیری از ریزش برگ‌ها.
• از هرس بیش از اندازه جلوگیری کنید.

ترک خوردن میوه گوجه‌فرنگی (Growth Cracks)

گوجه‌فرنگی‌ها زمانی ترک می‌خورند که شرایط محیطی (خشکسالی به دنبال باران شدید یا آبیاری زیاد) رشد سریع را در حین رسیدن میوه تشویق کنند. برخی از این ترک‌ها عمیق هستند که می‌توانند به عوامل بیماری‌زا اجازه دهند وارد میوه شوند و موجب پوسیدگی میوه گردند.

پیشگیری

• رطوبت خاک را به‌طور یکنواخت با آبیاری منظم و استفاده از مالچ‌های مناسب حفظ کنید.
• از ارقام مقاوم گوجه‌فرنگی در برابر ترک خوردگی، مانند مارگلوب، جت استار وی اف و دیبریک استفاده کنید.

تشکیل ضعیف میوه‌ها (Poor Fruit Set)

تشکیل ضعیف میوه‌ها به دلایل مختلفی رخ می‌دهد:

1. دماهای شدید:

زمانی که دما زیر 13 درجه سانتی‌گراد یا بالای 32 درجه سانتی‌گراد برای مدت طولانی قرار گیرد، گل‌ها بدون تشکیل میوه می‌ریزند. برای تحمل گرما، ارقام مقاوم را امتحان کنید.

2. خاک خشک:

وقتی گیاهان به اندازه کافی آب دریافت نمی‌کنند، گل‌ها خشک شده و می‌ریزند.

3. سایه‌دهی:

اگر گیاهان کمتر از شش ساعت در روز نور خورشید دریافت کنند، تعداد کمی گل تولید می‌شود.

4. نیتروژن بیش از حد:

سطوح بالای نیتروژن در خاک باعث رشد برگ‌ها به‌جای تشکیل گل و میوه می‌شود. برای اصلاح عدم تعادل نیتروژن، از سوپر فسفات یا کود ۰-۲۰-۲۰ استفاده کنید.

بیماری صورت گربه‌ای در گوجه فرنگی (Catfacing)

این اختلال ناشی از دماهای پایین در هنگام تشکیل میوه‌ها است. شکل میوه‌های بزرگ از حالت نرمال خارج می‌شوند. میوه‌ها به شدت بدشکل و زخمی می‌شوند که معمولاً در انتهای گلگاه مشاهده می‌شود. میوه‌هایی که بعداً در فصل رشد می‌کنند، تحت تاثیر این اختلال قرار نمی‌گیرند.

پیشگیری

• از ارقام مقاوم مانند Countil ، Duke وWalter استفاده کنید.
• از هرس بیش از اندازه پرهیز کنید.
• آبیاری و کوددهی را کنترل کنید.

پیچیدگی برگ‌ها (Leaf Roll)

پیچیدگی برگ‌ها در گوجه‌فرنگی ممکن است ناشی از دماهای بالا، شرایط مرطوب خاک به مدت طولانی یا خشکسالی باشد. این اختلال همچنین ممکن است زمانی رخ دهد که گوجه‌فرنگی‌ها به‌طور شدید هرس شوند یا زمانی که کاشت مجدد در نزدیکی ریشه‌ها باعث آسیب به آن‌ها گردد. علائم بیشتر در برگ‌های قدیمی مشاهده می‌شود که برگ‌ها به سمت بالا پیچیده می‌شوند، اما ممکن است تا ۷۵ درصد از شاخ و برگ‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. برگ‌های پیچیده ممکن است سفت و چرمی به نظر برسند. این وضعیت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که گیاهان تحت استرس ناشی از تشکیل میوه‌های زیاد قرار می‌گیرند. برخی از ارقام گوجه‌فرنگی حساسیت بیشتری به پیچیدگی برگ‌ها دارند.

پیشگیری و درمان

برای پیشگیری از این اختلال، گوجه‌فرنگی‌ها باید در خاک‌های خوب زهکشی شده کاشته شوند و در دوران خشکسالی آبیاری شوند.

آسیب ناشی از علف‌کش‌ها (Herbicide Injury)

پاشش علف‌کش‌های غیرانتخابی و علف‌کش‌های گسترده‌ای که برای کنترل علف‌های هرز برگ پهن در چمن‌زارها استفاده می‌شوند، مانند علف‌کش‌های غیر اختصاصی گلیفوزیت، می‌توانند به طور جدی به گیاهان گوجه‌فرنگی آسیب برسانند.

علائم اولیه آسیب ناشی از گلیفوزیت در گوجه‌فرنگی‌ها معمولاً به‌صورت تغییر رنگ سفید/زرد در پایه برگ‌ها ظاهر می‌شود.

منابع

https://hgic.clemson.edu

https://ag.purdue.edu

https://avingreen.com

 https://danyarkala.ir

https://aghamohandes.com

https://extension.umn.edu

https://www.vegetables.bayer.com