سیر تا پیاز گو‌جه‌فرنگی (علف‌های هرز)

مقدمه

خسارت علف‌های هرز به محصولات زراعی، به‌خصوص گوجه‌فرنگی، می‌تواند بسیار جدی باشد. علف‌های هرز به طرق مختلف به گوجه‌فرنگی آسیب می‌زنند:

1. رقابت برای منابع: علف‌های هرز با گوجه‌فرنگی برای آب، نور و مواد مغذی رقابت می‌کنند. این رقابت می‌تواند باعث کاهش رشد و کیفیت محصول گردد.
2. انتقال آفات و بیماری‌ها برخی از علف‌های هرز می‌توانند به عنوان میزبان‌های ناقل آفات و بیماری‌ها عمل کنند که منجر به شیوع بیماری‌ها در گوجه‌فرنگی می‌شود.
3. کاهش عملکرد: علف‌های هرز به‌خصوص در مراحل اولیه رشد گوجه‌فرنگی می‌توانند به‌طور محسوسی عملکرد آن را کاهش دهند. این مسأله باعث کاهش درآمد کشاورزان و افزایش هزینه‌ها برای کنترل علف‌های هرز می‌شود.
4. مداخله در برداشت: وجود علف‌های هرز می‌تواند برداشت گوجه‌فرنگی را دشوارتر کند و خطر آسیب به گیاهان اصلی را افزایش دهد.

برای کنترل علف‌های هرز در مزرعه گوجه‌فرنگی، می‌توان از روش‌های مختلفی مانند کاشت گیاهان پوششی، استفاده از علف‌کش‌ها و مکانیزم‌های مکانیکی استفاده کرد. همچنین، مدیریت بهینه آب و خاک نیز به کاهش رشد علف‌های هرز کمک می‌کند. در این مقاله به بررسی علف‌های هرز مهم گوجه‌فرنگی، مدیریت و کنترل آن‌ها می‌پردازیم.

 

علف‌های هرز پهن برگ یکساله

علف هرز تاج خروس (Amaranthus spp.)

علف هرز تاج خروس از جمله گونه‌های پر رشد و تهاجمی است که در بسیاری از مزارع گوجه‌فرنگی به‌عنوان یک مشکل اساسی شناخته می‌شود. این علف هرز از خانواده Amaranthaceae  بوده و شامل گونه‌های مختلفی می‌‌باشد.

ویژگی‌های گیاهشناسی

گیاه تاج خروس با تولید ساقه‌های قوی و برگ‌های بزرگ و تخم‌مرغی شکل، سریعاً فضای رشد گوجه‌فرنگی را اشغال می‌کند. ریشه‌های عمیق آن توانایی جذب مواد مغذی از لایه‌های عمیق خاک را دارد که باعث کاهش دسترسی گوجه‌فرنگی به منابع حیاتی مانند آب و عناصر غذایی می‌شود. همچنین، این علف هرز بذرهای کوچکی تولید می‌کند که می‌توانند به مدت چندین سال در خاک زنده و جوانه‌زنی کنند.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

تاج خروس یک علف هرز یک‌ساله است که در بهار جوانه می‌زند، در تابستان رشد سریع دارد و در پاییز بذر تولید می‌کند. هر گیاه می‌تواند هزاران بذر تولید کند که به مدت طولانی در خاک باقی‌مانده و جوانه‌زنی خود را حفظ می‌کنند. بذرهای تاج خروس می‌توانند تا 20 سال در خاک زنده باقی بمانند.

این علف هرز در خاک‌های غنی از نیتروژن، با زهکشی مناسب و در دمای بالا به‌خوبی رشد می‌کند.

اثر تاج خروس بر گوجه‌فرنگی

تاج خروس نه‌تنها به‌طور مستقیم با گوجه‌فرنگی بر سر منابع رقابت می‌کند، بلکه به‌عنوان میزبان برخی آفات و بیماری‌های مهم نیز عمل می‌کند. به‌عنوان مثال، این گیاه می‌تواند میزبان شته‌ها و ویروس‌های گیاهی مانند ویروس موزاییک گوجه‌فرنگی باشد که به‌طور غیرمستقیم خسارات بیشتری به مزارع وارد می‌کند.

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی: کاشت محصولات با دوره‌های رشدی متفاوت می‌تواند تاج خروس را کاهش دهد.
• کاشت متراکم: کاهش فضا برای رشد علف‌های هرز.
• وجین دستی: برای جلوگیری از تولید بذر، وجین دستی باید قبل از گلدهی انجام شود.
• استفاده از مالچ برای جلوگیری از سبز شدن بذرهای علف هرز.
• شخم عمیق: دفن بذرهای سطحی به عمق خاک.

سلمه تره (Chenopodium album)

سلمه‌تره یکی از علف‌های هرز رایج در مزارع گوجه‌فرنگی است که به دلیل توانایی بالای آن در رقابت با گیاهان زراعی، مدیریت آن اهمیت ویژه‌ای دارد. این گیاه یک‌ساله و از خانواده Chenopodiaceae است و معمولاً در خاک‌های حاصلخیز با شرایط مناسب رطوبت رشد می‌کند.

ویژگی‌های گیاهشناسی

تمام بخش‌های گیاه معمولاً با لایه‌ای آردی یا پودری پوشیده شده است. ساقه تا ارتفاع 300 سانتی‌متر رشد می‌کند، بسیار منشعب یا ساده، شیار‌دار و در پایه دمبرگ‌ها معمولاً دارای لکه‌های بنفش است. برگ‌های پایینی مثلثی‌شکل با پایه گُوِه‌ای، برگ‌های میانی لوزی‌شکل یا بیضی-لوزی‌ شکل و به‌طور نامتقارن دندانه‌دار هستند. برگ‌های بالایی باریک، نیزه‌ای‌شکل و بدون دندانه‌اند. گل‌ها کوچک، فراوان و به‌صورت دسته‌های کوچک (glomerules) در گل‌آذین‌های سنبله‌ای شکل تجمع یافته‌اند که خود به‌صورت گل‌آذین‌های پانیکولی یا خوشه‌ای (racemose) قرار می‌گیرند.

دانه‌ها ناهمگون (heterospermous) هستند و یک گیاه سه نوع دانه (بزرگ، کوچک و بسیار کوچک) تولید می‌کند.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

سلمه‌تره یک علف هرز یک‌ساله تابستانه است که در بهار جوانه زده و در تابستان به سرعت رشد می‌کند. این گیاه با تولید بیش از 20 هزار بذر در هر بوته، توانایی ایجاد تراکم بالا در مزارع را دارد. بذرهای آن به نور و دما حساس هستند و معمولاً در دمای بین 20 تا 30 درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زنند. قابلیت زنده‌ماندن دانه‌ها تا 10 سال باقی می‌ماند. این علف هرز در خاک‌های غنی از نیتروژن رشد مطلوبی دارد و می‌تواند در شرایط خشکی نیز به‌خوبی بقا پیدا کند.

اثرات بر مزارع گوجه‌فرنگی

سلمه‌تره به‌سرعت رشد کرده و با گوجه‌فرنگی برای نور، آب و مواد مغذی رقابت می‌کند. این رقابت می‌تواند موجب کاهش عملکرد محصول تا 40 درصد شود. همچنین این گیاه موادی را به خاک آزاد می‌کند که ممکن است جوانه‌زنی یا رشد گوجه‌فرنگی را کاهش دهند. سلمه‌تره می‌تواند میزبان برخی آفات و بیماری‌های گیاه گوجه‌فرنگی مانند شته‌ها و ویروس‌های گیاهی باشد.

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• کاشت به‌موقع: کاشت گوجه‌فرنگی در زمان مناسب باعث رشد سریع‌تر آن و رقابت بیشتر با سلمه‌تره می‌شود.
• مالچ‌پاشی: استفاده از مالچ برای کاهش نور رسیدن به بذرهای علف هرز و جلوگیری از جوانه‌زنی.
• وجین دستی: حذف علف‌های هرز در مراحل اولیه رشد می‌تواند از تراکم بالای آن جلوگیری کند.
• شخم عمیق: دفن بذرهای علف هرز به عمق خاک، توانایی جوانه‌زنی آنها را کاهش می‌دهد.

تاج ریزی (Solanum nigrum)

تاج‌ریزی، که به خانواده Solanaceae تعلق دارد، یکی از علف‌های هرز مهم و مزاحم در مزارع گوجه‌فرنگی است. این گیاه در محل و منشأ اصلی خود (استرالیا و نیوزلند) گیاهی چند ساله، درختچه‌ای با ساقه‌های چوبی است اما در مناطق سردسیر گیاهی یکساله و علفی است.

خصوصیات گیاهشناسی

تاج‌ریزی یک گیاه علفی یک‌ساله یا چندساله است که می‌تواند ارتفاعی بین 50 تا 120 سانتی‌متر داشته باشد.

ساقه‌ها: منشعب و سبزرنگ، گاهی دارای لکه‌های ارغوانی.

برگ‌ها: تخم‌مرغی یا نیزه‌ای‌شکل با لبه‌های صاف یا دندانه‌دار.

گل‌ها: کوچک و سفید، به‌صورت خوشه‌های کوچک در محور برگ‌ها ظاهر می‌شوند.

میوه‌ها: کروی، ابتدا سبزرنگ و در زمان بلوغ به رنگ سیاه درمی‌آیند. این میوه‌ها حاوی تعداد زیادی بذر کوچک هستند که به‌راحتی در خاک پخش می‌شوند.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

تاج‌ریزی گیاهی بسیار سازگار است و در شرایط مختلف محیطی رشد می‌کند. بذرهای این گیاه معمولاً در بهار جوانه می‌زنند و تا اواسط تابستان به گل‌دهی می‌رسند. هر گیاه می‌تواند چندین هزار بذر تولید کند که تا چندین سال در خاک زنده می‌مانند.

همچنین تاج‌ریزی در خاک‌های فقیر، شرایط خشکی، و حتی شوری ملایم به‌خوبی رشد می‌کند.

اثرات در مزارع گوجه‌فرنگی

تاج‌ریزی به‌عنوان یک علف هرز، به طرق مختلف بر عملکرد گوجه‌فرنگی تأثیر می‌گذارد:

رقابت برای منابع: این گیاه با رشد سریع و تولید گسترده ریشه، با گوجه‌فرنگی بر سر آب، نور و مواد مغذی رقابت می‌کند.

میزبان آفات و بیماری‌ها: تاج‌ریزی می‌تواند میزبان آفات مانند شته‌ها، کنه‌ها و مگس سفید باشد. همچنین، به‌عنوان میزبان ویروس‌هایی مانند ویروس موزاییک گوجه‌فرنگی (Tomato mosaic virus) عمل می‌کند.

اثرات آللوپاتی: مواد شیمیایی ترشح‌شده از این گیاه می‌توانند روی جوانه‌زنی و رشد گوجه‌فرنگی اثر منفی داشته باشند.

روش‌های مدیریت و کنترل

• استفاده از محصولاتی که میزبان این گیاه نیستند.
• مدیریت مناسب آبیاری می‌تواند رشد علف‌های هرز را محدود کند.
• مالچ‌پاشی با مواد آلی یا پلاستیکی می‌تواند جلوی جوانه‌زنی بذرها را بگیرد.
• شخم‌زنی عمیق پیش از جوانه‌زنی بذرها مؤثر است.
• حذف گیاهان تاج‌ریزی در مراحل اولیه رشد.

خرفه (Portulaca oleracea)

خرفه یکی از علف‌های هرز مهم و مقاوم در مزارع گوجه‌فرنگی است که به دلیل توانایی بالا در رقابت با محصولات کشاورزی و سازگاری با شرایط محیطی مختلف، مدیریت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. این گیاه متعلق به خانواده Portulacaceae بوده و علاوه بر ایجاد خسارت به مزارع، در برخی مناطق به عنوان یک گیاه خوراکی یا دارویی نیز شناخته می‌شود.

ویژگی‌های گیاهشناسی

خرفه گیاهی علفی، یک‌ساله و خزنده است که در خاک‌های مختلف و شرایط آب و هوایی متفاوت رشد می‌کند. زمین های نرم، حاصلخیز و سبک را ترجیح می دهد و به علت خوابیدگی روی زمین، از ادوات بـرش مـصون مانـده و در مقابـل علـف کـش هـای پـس رویـشی عمـومی (غیرانتخـابی) متـداول نیـز تـا حـدودی از خـود مقاومت نشان می دهـد.

ساقه‌ها: گوشتی، صاف و منشعب که به رنگ قرمز متمایل به قهوه‌ای هستند و به‌صورت خزنده روی سطح خاک پخش می‌شوند.

برگ‌ها: گوشتی، صاف و بیضوی شکل با حاشیه صاف و رنگ سبز روشن.

گل‌ها: کوچک، زردرنگ و دارای پنج گلبرگ که به‌صورت منفرد یا در گروه‌های کوچک در محور برگ‌ها ظاهر می‌شوند.

میوه‌ها: به شکل کپسول کوچک که حاوی تعداد زیادی بذر ریز و سیاه است.

بذرها: بسیار کوچک و درخشان که می‌توانند برای چندین سال در خاک زنده بمانند.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

خرفه گیاهی یک‌ساله است که معمولاً در بهار و تابستان جوانه می‌زند و به سرعت رشد می‌کند. بذرهای خرفه در دمای بالا (25-35 درجه سانتی‌گراد) و نور کافی به‌خوبی جوانه می‌زنند. خرفه از طریق بذر و همچنین قطعات ساقه که در خاک ریشه می‌زنند، تکثیر می‌شود. این گیاه می‌تواند در مدت کوتاهی سطح زیادی از خاک را بپوشاند و مانع رشد گوجه‌فرنگی شود. همچنین خرفه به دلیل داشتن برگ‌های گوشتی و ساختار خاص خود، در برابر کم‌آبی بسیار مقاوم است.

اثرات بر مزارع گوجه‌فرنگی

رقابت برای منابع: خرفه با سیستم ریشه‌ای گسترده و کارآمد، منابع آب و مواد مغذی خاک را جذب می‌کند و رقابت شدیدی با گوجه‌فرنگی دارد.

کاهش عملکرد: حضور خرفه در مزارع می‌تواند عملکرد گوجه‌فرنگی را تا 40 درصد کاهش دهد.

پناهگاه آفات و بیماری‌ها: این گیاه میزبان بالقوه‌ای برای برخی آفات مانند نماتدها و حشرات مضر است.

اثرات آللوپاتی: خرفه ممکن است ترکیباتی به خاک آزاد کند که مانع رشد گیاهان دیگر شوند.

روش‌های مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• کشت متراکم: کشت گوجه‌فرنگی با تراکم بیشتر می‌تواند مانع رشد خرفه شود.
• استفاده از مالچ: استفاده از مالچ‌های آلی یا پلاستیکی باعث کاهش جوانه‌زنی بذرهای خرفه می‌شود.
• شخم‌زنی: شخم سطحی خاک می‌تواند بذرها و گیاهان جوان خرفه را از بین ببرد.

این گیاه پـس از وجـین شـدن، چنانچـه در شـرایط مساعد قرار گیرد با تولید ریشه هـای نابجـا مجـدداً ادامـه زنـدگی می دهد پس وجین دستی، کولتیواتور و سم پاشی با علف کش های غیر انتخابی، نمی تواند راه حل مناسبی برای از بین بردن آن باشد و باید از علف کش های پهن برگ کش و انتخابی استفاده کرد.

توق (Xanthium strumarium)

علف هرز توق یکی از علف‌های هرز پهن‌برگ و یک‌ساله است که به خانواده Asteraceae تعلق دارد. این گیاه با ویژگی‌های خاص خود، به‌ویژه بذرهای مقاوم، به‌عنوان یک مشکل جدی در مزارع گوجه‌فرنگی و دیگر محصولات کشاورزی شناخته می‌شود. توق علاوه بر رقابت برای منابع، می‌تواند به‌عنوان میزبان بیماری‌ها و آفات گیاهی عمل کند و خسارت اقتصادی زیادی وارد کند.

خصوصیات گیاهشناسی

ساقه: منشعب، خشن و دارای شیارهایی که به رنگ سبز یا متمایل به قهوه‌ای دیده می‌شود.

برگ‌ها: پهن، قلبی‌شکل و با حاشیه‌های دندانه‌دار. برگ‌ها روی ساقه به‌صورت متناوب قرار گرفته‌اند.

گل‌ها: کوچک، سبزرنگ و به‌صورت کپه‌ای در انتهای ساقه یا محور برگ‌ها تشکیل می‌شوند.

میوه: میوه خاردار و دو بخشی است که حاوی دو بذر است. خارهای میوه به آسانی به بدن حیوانات یا تجهیزات کشاورزی می‌چسبند و باعث پراکندگی بذر می‌شوند.

بذرها: بسیار مقاوم به خشکی و شرایط نامساعد هستند و می‌توانند برای چندین سال در خاک زنده بمانند. ارتفاع این گیاه به پانزده تا صد و بيست سانتى‌متر می‌رسد و همچنین توسط بذر تکثير مى‌يابد.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

علف هرز توق یک گیاه یک‌ساله است که بذرهای آن در بهار، زمانی که دما افزایش می‌یابد و رطوبت مناسب فراهم می‌شود، جوانه می‌زنند. توق به سرعت رشد می‌کند و در مدت کوتاهی می‌تواند مساحت زیادی از مزرعه را پوشش دهد. گل‌دهی در اواخر تابستان و اوایل پاییز رخ می‌دهد و هر گیاه می‌تواند صدها میوه خاردار تولید کند. بذرهای توق می‌توانند تا 10 سال در خاک باقی بمانند و در شرایط مناسب جوانه بزنند.

اثرات در مزارع گوجه‌فرنگی

رقابت برای منابع: توق با گوجه‌فرنگی بر سر آب، مواد مغذی و نور رقابت می‌کند. این علف هرز معمولاً سریع‌تر از گوجه‌فرنگی رشد کرده و مانع دستیابی گیاه اصلی به منابع می‌شود.

کاهش عملکرد: حضور توق می‌تواند عملکرد گوجه‌فرنگی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.

میزبانی آفات و بیماری‌ها: توق به‌عنوان میزبان جایگزین برای برخی آفات و بیماری‌های گوجه‌فرنگی عمل می‌کند.

مشکلات مکانیکی: خارهای توق می‌توانند مشکلاتی در هنگام برداشت محصول ایجاد کنند.

روش‌های مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• کشت متراکم: کشت گوجه‌فرنگی با تراکم بیشتر باعث کاهش فضای رشد توق می‌شود.
• مدیریت بقایای گیاهی: حذف بقایای توق پس از برداشت برای کاهش منابع بذری.
• شخم‌زنی: شخم عمیق پیش از جوانه‌زنی بذرها می‌تواند مؤثر باشد.
• وجین دستی: حذف گیاهان جوان توق در مراحل اولیه رشد.

اهمیت اقتصادی و زیست‌محیطی

علف هرز توق به دلیل تأثیر منفی بر عملکرد محصولات کشاورزی و هزینه‌های بالای کنترل آن، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علف‌های هرز جهان شناخته می‌شود. در عین حال، برخی ترکیبات موجود در توق به‌عنوان داروهای گیاهی بررسی شده‌اند که نشان‌دهنده ارزش دارویی احتمالی آن است.

گاوپنبه (Abutilon theophrasti)

گاوپنبه یکی از علف‌های هرز پهن‌برگ و یک‌ساله از خانواده Malvaceae است.

خصوصیات گیاهشناسی

ساقه: ایستاده، منشعب و پوشیده از کرک‌های نرم. ارتفاع ساقه ممکن است تا 1.5 متر برسد.

برگ‌ها: بزرگ، قلبی‌شکل و دارای حاشیه‌های دندانه‌دار با سطحی کرک‌دار. رنگ برگ‌ها سبز روشن است.

گل‌ها: کوچک، زردرنگ و منفرد که در محور برگ‌ها ظاهر می‌شوند.

میوه: کپسول مدور و بخش‌بخش است که شامل 10 تا 20 بخش می‌باشد. هر بخش دارای یک بذر است.

بذرها: سخت، با توانایی جوانه‌زنی بالا و بقای طولانی در خاک.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

علف هرز گاوپنبه به‌عنوان یک گیاه یک‌ساله، چرخه زندگی کوتاهی دارد. این گیاه در بهار جوانه می‌زند و در تابستان به سرعت رشد کرده و گل‌دهی می‌کند. بذرهای تولیدشده در پاییز به خاک می‌ریزند و تا سال‌ها توانایی جوانه‌زنی دارند. هر گیاه گاوپنبه می‌تواند صدها بذر تولید کند که باعث افزایش سریع جمعیت آن در مزارع می‌شود. بذرها می‌توانند تا 10 سال یا بیشتر در خاک زنده بمانند. این گیاه می‌تواند در خاک‌های فقیر و شرایط کم‌آبی به‌خوبی رشد کند.

اثرات در مزارع گوجه‌فرنگی

• گاوپنبه با گوجه‌فرنگی بر سر آب، مواد مغذی و نور رقابت می‌کند.
• برگ‌های بزرگ آن می‌توانند مانع از رسیدن نور کافی به گیاهان اصلی شوند.
• حضور این علف هرز می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی رشد و عملکرد گوجه‌فرنگی را کاهش دهد.
• ساقه‌های بلند و منشعب گاوپنبه می‌توانند باعث اختلال در برداشت مکانیزه گوجه‌فرنگی شوند.
• همچنین گاوپنبه ممکن است به‌عنوان میزبان جایگزین برای برخی از آفات و بیماری‌های گوجه‌فرنگی عمل کند.

کنترل علف هرز گاوپنبه

• استفاده از تناوب زراعی با گیاهانی مانند غلات می‌تواند چرخه زندگی گاوپنبه را مختل کند.
• کشت متراکم: تراکم بیشتر گوجه‌فرنگی در مزرعه می‌تواند فضای کمتری برای رشد گاوپنبه فراهم کند.
• حذف بقایای گیاه گاوپنبه پس از برداشت.
• شخم عمیق می‌تواند به از بین بردن گیاهچه‌های جوان کمک کند.
• در مراحل اولیه رشد، وجین دستی مؤثر است.

تاتوره (Datura stramonium)

تاتوره یکی از علف‌های هرز پهن‌برگ و یک‌ساله است که به خانواده Solanaceae تعلق دارد. این گیاه به دلیل رشد سریع، تولید بذر زیاد و سمیت بالا، یک علف هرز مشکل‌ساز در مزارع گوجه‌فرنگی محسوب می‌شود.

خصوصیات گیاهشناسی

ساقه: گرد، منشعب، ضخیم، راست و دارای ارتفاعی بین 0.5 تا 1.5 متر. ساقه‌ها معمولاً به رنگ سبز یا بنفش هستند.

برگ‌ها: بزرگ، تخم‌مرغی یا بیضوی با حاشیه‌های دندانه‌دار و بوی قوی و ناخوشایند.

گل‌ها: شیپوری‌شکل، بزرگ و معمولاً به رنگ سفید یا بنفش. گل‌ها در محور برگ‌ها یا انتهای ساقه قرار می‌گیرند.

میوه: کپسولی خاردار و مدور که حاوی بذرهای کوچک و سیاه‌رنگ است.

بذرها: بسیار مقاوم به شرایط نامساعد و قادر به زنده ماندن در خاک برای چندین سال.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

تاتوره یک گیاه یک‌ساله است که در بهار جوانه زده و در تابستان رشد می‌کند. گل‌دهی از اوایل تابستان آغاز شده و تا پاییز ادامه دارد. این گیاه در هر فصل می‌تواند هزاران بذر تولید کند که به‌راحتی در خاک پراکنده شده و منبع آلودگی مزارع در سال‌های آتی می‌شوند.

ویژگی‌های زیستی این گیاه شامل:

• تحمل به شرایط سخت محیطی مانند کم‌آبی و خاک‌های فقیر.
• سرعت رشد بالا و توانایی اشغال سریع فضا.
• تولید آللوکمیکال‌هایی که رشد گیاهان اطراف را مهار می‌کنند.

اثرات در مزارع گوجه‌فرنگی

• تاتوره به‌طور مستقیم با گوجه‌فرنگی برای آب، مواد مغذی و نور رقابت می‌کند.
• این گیاه می‌تواند باعث کاهش شدید رشد و عملکرد محصول گوجه‌فرنگی شود.
• تمام بخش‌های گیاه، به‌ویژه بذرها، حاوی آلکالوئیدهای سمی مانند آتروپین، هیوسیامین و اسکوپولامین هستند. این مواد برای انسان و دام بسیار خطرناک‌اند.
• تاتوره میزبان برخی آفات مانند شته‌ها و مگس سفید است که می‌توانند به گوجه‌فرنگی آسیب برسانند.

روش‌های مدیریت و کنترل

• استفاده از تناوب زراعی با گیاهانی که تاتوره را سرکوب می‌کنند (مانند غلات) مؤثر است.
• کاشت متراکم گوجه‌فرنگی می‌تواند رشد تاتوره را محدود کند.
• حذف بقایای تاتوره پس از برداشت، به کاهش منبع بذر در سال‌های آینده کمک می‌کند.
• در مراحل اولیه رشد، وجین دستی می‌تواند مؤثر باشد.
• شخم سطحی به از بین بردن گیاهچه‌های جوان کمک می‌کند.

هفت‌بند (Polygonum aviculare)

علف هرز هفت‌بند یا بندواش، از خانواده Polygonaceae، یکی از علف‌های هرز یک‌ساله و رایج در مزارع يونجه، صيفى‌جات، غلات و حاشيه نهرها

و جاده‌ها، تاکستان‌ها، باغ‌ها و زمين‌هاى باير است. این علف هرز در اکثر خاک‌ها رشد می‌کند و بذرهاى آن قادر هستند به مدت چند سال قوه ناميه خود را در خاک حفظ نمايند.

خصوصیات گیاهشناسی

ساقه: بلند، خوابیده یا نیمه‌راست که در بسیاری از موارد منشعب است. طول ساقه می‌تواند به ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر برسد.

برگ‌ها: ساده، کوچک، کشیده و بیضی‌شکل که به صورت متناوب روی ساقه قرار گرفته‌اند. برگ‌ها به رنگ سبز تا سبز مایل به آبی دیده می‌شوند.

گل‌ها: کوچک، به رنگ‌های سفید یا صورتی که در گروه‌های کوچک در محور برگ‌ها ظاهر می‌شوند.

میوه: میوه‌های سه‌وجهی کوچک که بذرهای مقاومی تولید می‌کنند.

بذرها: بذرهای این گیاه توانایی زنده‌ماندن طولانی‌مدت در خاک را دارند و منبع اصلی آلودگی مزارع در سال‌های آینده هستند.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی

هفت‌بند یک گیاه یک‌ساله است که از طریق بذر تکثیر می‌شود. بذرها معمولاً در بهار یا اوایل تابستان جوانه می‌زنند. این گیاه در خاک‌های فشرده، ضعیف و حتی در شرایط تنش محیطی، مانند کم‌آبی، به‌خوبی رشد می‌کند. مقاومت آن به خشکی و شرایط نامساعد، بقای آن را در محیط‌های مختلف تضمین می‌کند.

چرخه زندگی این گیاه به آن اجازه می‌دهد تا قبل از برداشت محصول گوجه‌فرنگی، بذرهای خود را تولید و پراکنده کند.

اثرات در مزارع گوجه‌فرنگی

• رقابت برای منابع
• کاهش عملکرد محصول
• مشکلات در برداشت
• میزبانی آفات و بیماری‌ها

روش‌های مدیریت و کنترل

• استفاده از گیاهان پوششی یا تناوب زراعی با محصولاتی که رشد این علف هرز را محدود می‌کنند.
• با افزایش تراکم گوجه‌فرنگی می‌توان فضای رشد علف هفت‌بند را کاهش داد.
• شخم سطحی خاک برای نابودی گیاهچه‌های تازه‌جوانه‌زده.
• وجین دستی علف‌های هرز رشد کرده.

گل جالیز (Orobanche aegyptiaca)

گل جالیز در مناطق گرم و خشک سراسر جهان وجود دارد. گیاه جالیز در کشورهای اطراف دریای مدیترانه و غرب آسیا متداول ترین و زیان بار ترین است. در برخی مناطق گل جالیز خسارت‌هایی از 10% تا 70% به محصولات وارد می‌کند. گل جالیز از مخرب‌ترین علف‌های هرز انگلی در کشاورزی محسوب می‌شود؛ به‌ویژه در کشت گوجه‌فرنگی به یک مشکل جدی تبدیل شده است. این علف هرز انگلی از طریق ارتباط مستقیم با ریشه گیاه میزبان مواد غذایی، آب و عناصر موردنیاز خود را تأمین می‌کند، بدون اینکه فتوسنتز داشته باشد. در ادامه، جزئیات بیشتری درباره زیست‌شناسی، اثرات و روش‌های مدیریت این علف هرز ارائه شده است.

خصوصیات گیاهشناسی

گل جالیز فاقد کلروفیل است و به‌طور کامل به گیاه میزبان وابسته است. ساقه‌های این گیاه معمولاً زردرنگ یا قهوه‌ای روشن با گل‌های ارغوانی تا بنفش هستند. این گیاه به‌جای ریشه، دارای ساختاری به نام هاستوریا است که به ریشه‌های گیاه میزبان متصل می‌شود. گل‌های این گیاه خوشه‌ای و لوله‌ای شکل هستند که توانایی تولید هزاران بذر را دارند. بذرهای گل جالیز بسیار ریز و سبک‌اند و می‌توانند تا چندین سال در خاک زنده بمانند.

زیست‌شناسی گل جالیز

گل جالیز فاقد کلروفیل و کاملاً وابسته به گیاه میزبان است. بذرهای آن کوچک (با اندازه ۰.۲ تا ۰.۵ میلی‌متر) و بسیار سبک‌اند و می‌توانند تا بیش از ۱۰ سال در خاک زنده بمانند. جوانه‌زنی بذرها تنها در حضور ترشحات شیمیایی خاصی که از ریشه‌های گیاه میزبان تولید می‌شود، اتفاق می‌افتد.

پس از جوانه‌زنی، ساختاری به نام هاستوریا تشکیل می‌شود که به ریشه میزبان متصل شده و آب و مواد مغذی را از آن استخراج می‌کند. این ارتباط نه‌تنها باعث کاهش عملکرد گیاه میزبان می‌شود، بلکه می‌تواند آن را به‌طور کامل نابود کند.

چرخه زندگی

جوانه‌زنی: بذرها در حضور ترشحات ریشه‌ای گیاه میزبان جوانه می‌زنند.

رشد اولیه: هاستوریا به ریشه گیاه میزبان متصل شده و تغذیه آغاز می‌شود.

رشد و گل‌دهی: پس از تأمین مواد غذایی کافی، ساقه‌های گل‌دهنده از خاک بیرون می‌آیند و گل‌دهی رخ می‌دهد.

تولید بذر: هر گیاه می‌تواند ده‌ها هزار بذر تولید کند که به‌راحتی در خاک پراکنده می‌شوند.

اثرات مخرب بر گوجه‌فرنگی

گل جالیز به دلایل زیر تأثیرات منفی شدیدی بر مزارع گوجه‌فرنگی دارد:

کاهش رشد گیاه: جذب آب و مواد مغذی توسط گل جالیز مانع از رشد طبیعی گوجه‌فرنگی می‌شود.

کاهش عملکرد محصول: به‌طور متوسط، آلودگی به گل جالیز می‌تواند ۳۰ تا ۸۰ درصد عملکرد گوجه‌فرنگی را کاهش دهد.

کیفیت پایین محصول: کاهش مواد مغذی و تأثیرات فیزیولوژیک منفی باعث افت کیفیت میوه می‌شود.

هزینه‌های کنترل: مدیریت این علف هرز نیازمند هزینه‌های قابل توجهی در مزارع آلوده است.

روش‌های مدیریت و کنترل

مدیریت گل جالیز در مزارع گوجه‌فرنگی به‌دلیل ویژگی‌های خاص زیست‌شناختی آن دشوار است، اما استفاده از روش‌های تلفیقی می‌تواند مؤثر باشد.

• رعایت بهداشت مزرعه.
• آفتابدهی خاک با پهن کردن پوشش پلاستیکی در سطح خاک در طول فصل گرم و آفتابی.
• کشت گیاهان غیرمیزبان مانند گندم، جو یا ذرت می‌تواند فشار آلودگی را کاهش دهد.
• استفاده از کودهای آلی که ممکن است جوانه‌زنی بذرهای گل جالیز را کاهش دهند.
• کاهش فضای بین گیاهان باعث می‌شود که بذرهای گل جالیز کمتر جوانه بزنند.
• در مزارع کوچک، حذف گیاهان گل جالیز قبل از گل‌دهی و تولید بذر می‌تواند مؤثر باشد.
• دفن بذرهای گل جالیز در عمق زیاد خاک با شخم ممکن است جوانه‌زنی آن‌ها را کاهش دهد.

علف‌های هرز باریک برگ یکساله

دم روباهی (Alopecurus)

علف‌های هرز دم‌روباهی از خانواده Poaceae (گندمیان) هستند و به دلیل سازگاری بالا با شرایط مختلف محیطی، به یکی از علف‌های هرز مزاحم در مزارع گوجه‌فرنگی تبدیل شده‌اند. این علف‌های هرز به‌ویژه در خاک‌های رطوبتی و مناطق معتدل رشد می‌کنند و رقابت شدیدی برای منابع خاک مانند آب، نور، و عناصر غذایی با گیاهان میزبان ایجاد می‌کنند. دم روباهى به‌عنوان علف هرز یک ساله مهمى است که اکثراً در مزارع يونجه، تاکستان‌ها، در باغ‌هاى ميوه و محصولات زراعى ديگر ديده شده و ايجاد مزاحمت مى‌کند. اين گياه، به‌صورت خودرو در کنار جاده‌ها نيز رشد مى‌کند.

زیست‌شناسی

گیاه دم روباهی گياهى است علفی، يک‌ساله با ساقه‌هاى راست، بالارونده، بندبند و به ارتفاع ۳۰ تا ۹۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مى‌يابد. سطح ساقه صاف و بدون کرک است. برگ‌ها باريک، نوک‌تيز، به طول ۱۰ تا ۳۸ سانتى‌متر و عرض ۴ تا ۱۰ ميلى‌متر، بدون کرک يا سطح زيرين آن داراى کرک‌هاى نرم است. حاشيه برگ داراى ناهموارى‌هاى ريز و حاشيه غلاف‌ها بدون کرک است. پانيکول متراکم و فشرده، شاخى شکل، سنبله‌ها به طول ۵/۲ تا ۵/۱۲ سانتى‌متر، همراه با کرک‌هائى خشن که سيخک‌مانند، زرد رنگ يا قهوه‌اى متمايل به قرمز و به طول ۶ تا ۸ ميلى‌متر هستند. سنبلک‌ها بيضى‌شکل بوده و حدود ۳ ميلى‌متر طول دارند.

چرخه زندگی

دم‌روباهی معمولاً در پاییز یا اوایل بهار جوانه می‌زند. بذرهای آن در شرایط رطوبتی و دمای پایین جوانه‌زنی می‌کنند. در طول فصل رشد، این علف هرز به سرعت توسعه می‌یابد و با گیاه میزبان رقابت می‌کند. در انتهای فصل، تولید بذر کرده و خاک را برای فصل‌های بعدی آلوده می‌کند.

اثرات بر مزارع گوجه‌فرنگی

• کاهش عملکرد محصول
• مشکل در مدیریت مزرعه
• ایجاد اختلال در برداشت مکانیکی محصول

روش‌های مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی: کاشت گیاهانی که توان رقابت بیشتری با دم‌روباهی دارند، مانند ذرت، می‌تواند بانک بذر این علف هرز را کاهش دهد.
• تهویه خاک: شخم عمیق برای دفن بذرهای دم‌روباهی و جلوگیری از جوانه‌زنی آن‌ها موثر است.
• تأخیر در کشت: کاشت گوجه‌فرنگی پس از اطمینان از جوانه‌زنی و حذف اولیه دم‌روباهی.
• وجین دستی: در مزارع کوچک، وجین دستی قبل از گل‌دهی می‌تواند تعداد بذرهای تولیدشده را کاهش دهد.
• مالچ‌پاشی: استفاده از مالچ برای جلوگیری از جوانه‌زنی بذرهای دم‌روباهی.

سوروف (Echinochloa crus-galli)

سوروف گیاه یکساله از تیره گندمیان (Poaceae) است که به وسیله بذر تکثیر می شود. این گیاه بومی نواحی گرمسیر آسیا می باشد. این علف‌هرز به خوبی با محیط های آبی سازگار است و می تواند به سرعت رشد نموده و تکثیر یابد.

زیست‌شناسی

سوروف یک گیاه یک‌ساله است که معمولاً ارتفاع آن بین ۳۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر متغیر است. برگ‌های سوروف پهن، بلند، دارای حاشیه زبر و سفت است که معمولاً در حاشیه‌ها و میانه‌ی خود رگه‌های مشخصی دارند. برگ های سوروف و گل آذین این گیاه خوشه ای و به شکل سنبله غیر متراکم در انتهای ساقه قرار دارد. گل‌آذین آن به رنگ سبز مایل به بنفش دیده می‌شود. ساقه‌های این گیاه اغلب خزنده یا ایستاده هستند و توانایی ریشه‌دهی در گره‌ها را دارند.

سوروف در مناطق گرم و مرطوب می روید و گیاه هرز باغ ها و مزارع بوده و در جوی های آب و باتلاق ها رشد می کند.

اصولاً گیاهی مزاحم و بی مصرف است ولی گاهی می تواند مفید باشد. مثلاً سوروف برای مناطق سیل خیز مناسب است.

چرخه زندگی

این گیاه از طریق بذر تکثیر می‌شود و بذرهای آن قابلیت ماندگاری طولانی در خاک دارند. جوانه‌زنی بذرها در دماهای ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد و رطوبت بالا بهینه است. در شرایط مساعد، سوروف در کمتر از ۶۰ روز به تولید بذر می‌رسد و هر گیاه می‌تواند تا ۴۰,۰۰۰ بذر تولید کند.

رقابت

سوروف رقابت شدیدی برای آب، عناصر غذایی و نور ایجاد می‌کند. همچنین ریشه‌های گسترده آن منابع آب را سریع جذب کرده و مانع دسترسی گیاه گوجه‌فرنگی به منابع می‌شود.

مدیریت و کنترل

• کاشت محصولات مقاوم به سوروف، مانند غلات یا گیاهان با رقابت بالا، می‌تواند بانک بذر این علف هرز را کاهش دهد.
• استفاده از گیاهان پوششی که توانایی رقابت با سوروف را دارند، مانند شبدر و یونجه، می‌تواند رشد این علف هرز را کاهش دهد.
• کاشت زودهنگام گوجه‌فرنگی می‌تواند به گیاه میزبان فرصت بدهد تا پیش از استقرار سوروف رشد کند.
• استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای به‌جای غرقابی، رشد سوروف را محدود می‌کند.
• وجین قبل از گل‌دهی و تولید بذر بسیار موثر است.
• شخم در عمق کم می‌تواند بذرهای سوروف را به سطح آورده و از بین ببرد.

ارزن وحشی (Setaria viridis)

ارزن وحشی که به نام‌های مختلفی مانند “ارزن سبز” یا “چسبک” نیز شناخته می‌شود، یکی از علف‌های هرز بسیار مهم در کشاورزی است که به خصوص در مزارع گوجه‌فرنگی مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. این علف هرز از خانواده گندمیان (Poaceae) است و به سرعت رشد کرده و می‌تواند رقابت شدیدی با گیاهان زراعی ایجاد کند.

مورفولوژی و زیست‌شناسی

ارزن وحشی گیاهی یک‌ساله است که در مراحل اولیه رشد به صورت یک گیاه کوتاه و علفی ظاهر می‌شود و در مراحل بعدی به ارتفاعی بین ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر می‌رسد.

برگ‌های آن باریک، خطی و دندانه‌دار هستند. طول برگ‌ها به طور متوسط بین ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است.

گل‌آذین ارزن وحشی به شکل خوشه‌ای منشعب و سبز رنگ است که به صورت سنبله‌های کوچک در انتهای ساقه قرار دارند.

بذرهای ارزن وحشی کوچک، سبک و پر تولید می‌شود که به راحتی توسط باد و آب پخش می‌شوند.

ارزن وحشی بذرهای خود را در اواخر تابستان و اوایل پاییز تولید می‌کند که این بذرها می‌توانند در خاک برای مدت طولانی ماندگار باشند و در شرایط مناسب دوباره جوانه‌زنی کنند. جوانه‌زنی معمولاً در دماهای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد بهینه است. این گیاه به سرعت جوانه می‌زند و رشد خود را به‌ویژه در خاک‌های مرطوب و خاک‌های شنی یا لوم با زهکشی خوب آغاز می‌کند.

اثرات بر مزارع گوجه‌فرنگی

ارزن وحشی به دلیل ریشه‌های عمیق و گسترده‌ای که دارد، به سرعت رطوبت و مواد مغذی موجود در خاک را مصرف می‌کند. این علف هرز به ویژه در مزارع گوجه‌فرنگی که خاک‌ها از نظر منابع غذایی محدود هستند، می‌تواند تاثیر منفی زیادی بر رشد گوجه‌فرنگی داشته باشد:

• کاهش عملکرد محصول.
• کاهش کیفیت میوه‌ها: رشد سریع ارزن وحشی باعث ایجاد سایه در زیر گیاه گوجه‌فرنگی و کاهش نور مورد نیاز برای تولید میوه‌های با کیفیت می‌شود.
• افزایش هزینه‌های مدیریت مزرعه
• پناهگاه آفات و بیماری‌ها

روش‌های مدیریت و کنترل

• کاشت گیاهان دیگری که قدرت رقابت بیشتری با ارزن وحشی دارند، می‌توانند رشد این علف هرز را محدود کنند.
• با آگاهی از زمان جوانه‌زنی ارزن وحشی، می‌توان از روش‌های کنترل قبل از جوانه‌زنی مانند شخم سطحی یا استفاده از مالچ برای جلوگیری از رشد آن استفاده کرد.
• استفاده از گیاهان پوششی مانند شبدر که توان رقابت با ارزن وحشی را دارند، می‌تواند به کنترل این علف هرز کمک کند.
• در صورت امکان، وجین دستی قبل از گل‌دهی می‌تواند موثر واقع شود.
• شخم زمین در عمق کم می‌تواند بذرهای ارزن وحشی را به سطح آورده و آن‌ها را خشک کند.
• استفاده از گیاهان پوششی و گیاهان متحمل به شرایط کم‌آبی می‌تواند رشد ارزن وحشی را محدود کند.

علف‌های هرز چندساله

اویارسلام (.Cyperus spp)

اویارسلام، علف هرزی از خانواده Cyperaceae، یکی از مهم‌ترین علف‌های هرز مزارع گوجه‌فرنگی و دیگر محصولات زراعی است. این علف هرز معمولاً در خاک‌های با زهکشی ضعیف یا مناطق مرطوب رشد می‌کند. از انواع آن، اویارسلام بنفش (Cyperus rotundus) و اویارسلام زرد (Cyperus esculentus) به دلیل گستردگی و توانایی بالای رقابت از اهمیت بیشتری برخوردارند.

مورفولوژی

ریشه‌ها: اویارسلام دارای سیستم ریشه‌ای بسیار قوی و گسترده است که شامل غده‌ها و ریزوم‌های زیرزمینی می‌شود. این ساختارها ذخیره‌کننده مواد غذایی و باعث بقای گیاه در شرایط نامساعد می‌شوند.

ساقه‌ها: ساقه‌های آن سه‌گوش و بدون انشعاب بوده و ارتفاع آن‌ها بین ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر متغیر است.

برگ‌ها: برگ‌های باریک، بلند و نوک‌تیز این گیاه اغلب به صورت پایه‌ای قرار دارند و در رنگ سبز تیره دیده می‌شوند.

گل‌آذین: گل‌ها به صورت خوشه‌ای در انتهای ساقه تشکیل می‌شوند و معمولاً به رنگ قهوه‌ای یا سبز مایل به زرد هستند.

بذرها: تولید بذر در این گیاه به میزان بالا صورت می‌گیرد، اما نقش اصلی در تکثیر اویارسلام را غده‌ها و ریزوم‌ها ایفا می‌کنند.

زیست‌شناسی

اویارسلام گیاهی چندساله است و عمدتاً از طریق غده‌ها، ریزوم‌ها و بذر تکثیر می‌شود. این علف هرز قابلیت تولید هزاران غده زیرزمینی دارد که هر کدام می‌توانند به گیاه جدیدی تبدیل شوند. اویارسلام در خاک‌های رسی، شنی و مرطوب با زهکشی ضعیف به خوبی رشد می‌کند، اما در خاک‌های زهکشی‌شده نیز می‌تواند زنده بماند. این گیاه به دلیل ذخیره مواد غذایی در غده‌ها و ریزوم‌ها، در برابر شرایط تنش‌زا مانند خشکی یا شخم مقاوم است.

اثرات بر مزارع گوجه‌فرنگی

• خسارت غیرمستقیم: این علف هرز با ایجاد سایه و محدودیت در دسترسی به نور، فرآیند فتوسنتز گیاه گوجه‌فرنگی را مختل می‌کند.
• رقابت برای منابع
• تأثیر بر کیفیت محصول
• پناهگاه آفات و بیماری‌ها

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• شخم زمین در زمان مناسب می‌تواند غده‌ها و ریزوم‌ها را از بین ببرد، اما باید با دقت انجام شود تا انتشار بیشتر آن‌ها جلوگیری شود.
• زهکشی مناسب خاک و کاهش آبیاری می‌تواند محیط نامناسبی برای رشد اویارسلام ایجاد کند.
• استفاده از گیاهان پوششی مانند شبدر یا چاودار که رقابت بیشتری با اویارسلام دارند، می‌تواند به کنترل طبیعی آن کمک کند.
• وجین دستی می‌تواند موثر باشد، اما باید قبل از گل‌دهی و تولید غده انجام شود تا از گسترش بیشتر جلوگیری شود.
• برداشت بقایای گیاه از مزرعه برای کاهش ذخیره بذر و غده‌ها نیز ضروری است.

مرغ (Cynodon dactylon)

علف هرز مرغ، گیاهی دائمی از خانواده Poaceae (گندمیان) است که به نام‌های “پنجه مرغی” یا “چایر” نیز شناخته می‌شود، بومی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری بوده و به‌طور گسترده در سراسر جهان یافت می‌شود. مرغ در زمره علف‌های هرز مهاجم با قدرت رقابت زیاد در مقابله با سایر گیاهان از جمله گیاهان زراعی- باغی می‌باشد.

ویژگی‌های مورفولوژیکی

ریشه‌ها: ریشه‌های عمیق و گسترده‌ای دارد که از طریق استولون‌ها و ریزوم‌ها گسترش می‌یابد. این ساختارها باعث تثبیت گیاه در خاک و بقای آن در شرایط نامساعد می‌شود.

ساقه‌ها: ساقه‌های خزنده و منشعب که می‌توانند روی زمین پخش و در گره‌ها ریشه‌زایی کنند.

برگ‌ها: برگ‌های باریک، خطی و سبز روشن با لبه‌های صاف یا کمی دندانه‌دار.

گل‌ها: گل‌آذین به صورت خوشه‌های انگشتی شکل که معمولاً ۳ تا ۷ شاخه دارد و دانه‌های کوچک تولید می‌کند.

بذرها: هر گیاه مرغ قادر به تولید هزاران بذر است که از طریق باد، آب و فعالیت‌های کشاورزی منتقل می‌شوند.

زیست‌شناسی و تکثیر

گیاه مرغ از طریق بذر، ریزوم و استولون تکثیر می‌شود. این سه روش باعث می‌شوند که کنترل آن دشوار شود. همچنین علف هرز مرغ در برابر خشکی، شوری، فشردگی خاک و حتی برخی علف‌کش‌ها مقاوم است.

تأثیرات در مزارع گوجه‌فرنگی

• رقابت برای منابع
• کاهش عملکرد
• پناهگاه آفات و بیماری‌ها
• دشواری عملیات شخم و برداشت به دلیل گسترش استولون‌ها و ریزوم‌های این گیاه

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• شخم زدن می‌تواند ریزوم‌ها را به سطح بیاورد و در معرض خشک شدن قرار دهد، اما باید با دقت انجام شود.
• کاهش رطوبت خاک در مراحل حساس می‌تواند به کنترل این علف هرز کمک کند.
• وجین دستی یا مکانیکی می‌تواند به حذف موضعی کمک کند، اما اغلب ریزوم‌ها و استولون‌ها باقی می‌مانند.
• برداشت بقایای گیاه برای جلوگیری از تکثیر رویشی.

پنیرک (.Malva sp)

علف هرز پنیرک از خانواده Malvaceae بومی آسیای میانه می باشد. این گیاه معمولاً در مناطق معتدل و گرمسیری رشد می‌کند. پنیرک از گیاهان دارویی ارزشمندی است که از گل ها و برگ های آن به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد بررسی قرار گرفته است.

ویژگی‌های مورفولوژیکی

ریشه‌ها: پنیرک دارای ریشه‌ای عمودی و عمیق است که می‌تواند به خاک نفوذ کرده و مواد غذایی و آب را جذب کند.

ساقه‌ها: ساقه‌های منشعب و ایستاده یا نیمه‌خوابیده که ارتفاع آن‌ها می‌تواند به ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر برسد.

برگ‌ها: برگ‌های گرد یا قلبی‌شکل با لبه‌های دندانه‌دار که به صورت متناوب روی ساقه قرار می‌گیرند.

گل‌ها: گل‌های پنیرک کوچک و معمولاً به رنگ صورتی یا بنفش با خطوط مشخص هستند. گل‌ها در محور برگ‌ها ظاهر می‌شوند و بسیار مقاوم هستند.

بذرها: بذرهای این گیاه به شکل دیسکی یا حلقوی بوده و به راحتی از طریق باد، آب و فعالیت‌های کشاورزی پخش می‌شوند.

زیست‌شناسی

پنیرک می‌تواند به صورت یک‌ساله یا چندساله باشد و به سرعت در شرایط مناسب رشد می‌کند. این گیاه عمدتاً از طریق بذر تکثیر می‌شود، اما ساقه‌های بریده‌شده نیز در شرایط مساعد می‌توانند مجدداً رشد کنند. توانایی رشد در خاک‌های فقیر و متراکم از ویژگی‌های مهم این گیاه است.

تأثیرات در مزارع گوجه‌فرنگی

• رقابت برای منابع
• میزبانی آفات و بیماری‌ها: به عنوان مثال، برخی از قارچ‌های بیماری‌زا می‌توانند روی پنیرک زمستان‌گذرانی کنند و در فصل رشد به گوجه‌فرنگی منتقل شوند.
• مشکلات در عملیات کشاورزی

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• وجین دستی در مراحل اولیه رشد گیاه.
• جمع‌آوری و حذف بقایای گیاه پس از شخم‌زنی.
• شخم عمیق: به بیرون کشیدن و خشک کردن ریشه‌ها و ساقه‌ها کمک می‌کند.
• مالچ‌پاشی: استفاده از مالچ برای جلوگیری از جوانه‌زنی بذرها مؤثر است.

پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis)

پیچک صحرایی، یکی از علف‌های هرز پایا و چندساله از خانواده Convolvulaceae، به‌عنوان یکی از موانع اصلی در کشاورزی شناخته می‌شود. این گیاه به دلیل رشد تهاجمی و توانایی بالای رقابت با محصولات زراعی مانند گوجه‌فرنگی، در بسیاری از نقاط جهان به‌ویژه مناطق معتدل به مشکل بزرگی تبدیل شده است. پیچک صحرایی به دلیل رشد خزنده و پیچشی خود، عملیات کشاورزی و برداشت را مختل و موجب کاهش عملکرد محصول می‌شود.

ویژگی‌های مورفولوژیکی

ریشه‌ها: دارای ریشه‌های عمقی و گسترده است که می‌تواند تا عمق 9 متر رشد کند. این سیستم ریشه‌ای قوی امکان ذخیره مواد غذایی و جوانه‌زنی مجدد پس از عملیات زراعی را فراهم می‌آورد.

ساقه‌ها: ساقه‌های باریک و منشعب که روی زمین می‌خزند یا به دور گیاهان دیگر پیچیده می‌شوند.

برگ‌ها: برگ‌های پیچک صحرایی نیزه‌ای‌شکل یا مثلثی با لبه‌های صاف هستند.

گل‌ها: گل‌های قیفی‌شکل، معمولاً به رنگ سفید یا صورتی با رگه‌های بنفش، که در فصل بهار و تابستان ظاهر می‌شوند.

بذرها: بذرها بسیار سخت و مقاوم بوده و می‌توانند برای چندین سال در خاک زنده بمانند.

زیست‌شناسی

پیچک صحرایی یک گیاه چندساله است و در فصل‌های مختلف سال فعال است. تکثیر از طریق بذر و ریزوم صورت می‌گیرد. یک گیاه قادر است تا هزاران بذر تولید کند که می‌توانند به سرعت جوانه بزنند. این گیاه می‌تواند شرایط سخت محیطی نظیر خشکی را تحمل و در خاک‌های ضعیف نیز رشد کند.

اثرات منفی در مزارع گوجه‌فرنگی

• رقابت برای منابع
• کاهش کیفیت محصول
• جذب آفات و بیماری‌ها
• مهار رشد گیاهان زراعی: ساقه‌های پیچک می‌توانند به دور ساقه‌های گوجه‌فرنگی پیچیده و از رشد طبیعی آن‌ها جلوگیری کنند.

مدیریت و کنترل

• تناوب زراعی
• آبیاری مناسب
• شخم‌زنی عمیق
• وجین دستی در مراحل اولیه رشد
• استفاده از تجهیزات کشاورزی برای از بین بردن ساقه‌های روی زمین
• استفاده از عوامل زیستی نظیر قارچ‌های بیماری‌زا و حشرات. برای مثال، Cuscuta campestris، نوعی انگل، می‌تواند روی پیچک صحرایی تأثیر منفی بگذارد.

قیاق (Sorghum halepense)

قیاق یا Sorghum halepense یکی از علف‌های هرز چندساله با گستردگی جهانی است که در بسیاری از مزارع زراعی از جمله گوجه‌فرنگی به‌عنوان یک عامل رقابتی قوی برای منابع خاکی و نوری شناخته می‌شود. این گیاه از خانواده غلات (Poaceae) بوده و به‌خاطر سیستم ریشه‌ای گسترده و قدرت رقابتی بالا، کنترل آن بسیار دشوار است.

ویژگی‌های مورفولوژی و زیست‌شناسی

ریشه و ریشه‌ریزها: قیاق دارای سیستم ریشه‌ای گسترده و ریشه‌ریزهای زیرزمینی است که می‌توانند تا چندین متر در خاک گسترش یابند. این ریشه‌ریزها به تکثیر رویشی گیاه کمک کرده و حذف آن را دشوار می‌کنند.

ساقه: ساقه‌های قیاق قوی، راست و به‌صورت افراشته رشد می‌کنند. ارتفاع آن معمولاً بین 50 تا 150 سانتی‌متر متغیر است.

برگ‌ها: برگ‌های قیاق بلند، باریک و خطی با حاشیه‌های صاف یا کمی دندانه‌دار هستند.

گل‌آذین: گل‌آذین به‌صورت خوشه‌های باز که حاوی تعداد زیادی دانه می‌باشد.

بذرها: دانه‌های قیاق کوچک و مقاوم هستند و می‌توانند برای مدت طولانی در خاک باقی مانده و جوانه‌زنی کنند.

اثرات منفی بر مزارع گوجه‌فرنگی

• رقابت برای منابع
• میزبانی آفات و بیماری‌ها
• ترشح مواد آللوپاتیک: این گیاه می‌تواند ترکیبات شیمیایی تولید کند که جوانه‌زنی و رشد گوجه‌فرنگی را مهار می‌کند.

مدیریت و کنترل

تناوب زراعی با گیاهانی که نیاز آبی یا شیمیایی متفاوتی دارند.

شخم عمیق برای خارج کردن ریشه‌ریزها از خاک.

استفاده از پوشش گیاهی یا مالچ برای کاهش رقابت نوری.

وجین دستی یا مکانیکی در مراحل اولیه رشد قیاق می‌تواند مؤثر باشد، اما به‌دلیل ریشه‌ریزهای عمیق، این روش به تنهایی کافی نیست.

منابع

https://eorganic.org/node/5120

https://fa.wikipedia.org

https://kimiagostarbarsava.com/%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%84-%D8%B9%D9%84%D9%81-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1%D8%B2-%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B9-%DA%AF%D9%88%D8%AC%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C/

https://keshavarznet.com/%D8%B9%D9%84%D9%81-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%AC%D9%87/

https://www.minnesotawildflowers.info/flower/lambs-quarters

https://agroatlas.ru/en/content/weeds/Chenopodium_album/

http://bqbp.ir/post/674