توصیه‌های پیشگیرانه قبل از وقوع یخبندان در باغ‌های مرکبات

تنش سرمایی در مرکبات

عوامل مؤثر در میزان تحمل مرکبات در برابر سرما و یخ زدگی

• هرچه درجه برودت هوا بیشتر یا دوره یخبندان طولانی‌تر باشد، شدت خسارت سرمایی بیشتر می­شود.
• درختان در حال استراحت مقاومت بیشتری دارند و از طرف دیگر، درختان میوه­دار در مقایسه با درختان فاقد میوه به یخبندان حساس­تر هستند.
• سلامت و قدرت درخت نیز در حساسیت به سرما نقش دارد و درختان بیمار، آفت زده یا درختانی که در شرایط نامساعد محیطی رشد کرده­اند به یخبندان حساس­تر هستند.
• مناسب‌بودن تغذیه درخت نیز باعث رشد بهتر و در نتیجه افزایش مقاومت آن به سرما می­شود.
• واضح است که موضوع نوع پایه و پیوندک انتخابی می­تواند تا حدود زیادی در مقاومت یا حساسیت درختان مؤثر باشد. برای مثال مقاومت نارنگی‌ها و به­ویژه رقم انشو بیشتر از پرتقال است و در بین پایه­ها نیز پونسیروس در مقابل یخبندان مقاومت بالایی دارد.

آسیب‌های ناشی از یخبندان در مرکبات

نشانه­‌های خسارت یخبندان در میوه

سرما و یخبندان باعث بروز لکه‌هایی در سطح میوه می­شود. در چنین شرایطی پوست آسیب‌دیده میوه مرکبات به رنگ نارنجی روشن دیده می‌شود که در بعضی موارد به دلیل خسارت شدید یخبندان، به‌صورت کرم روشن نیز از دم میوه قابل‌رؤیت است. این تغییر رنگ عموماً از دم شروع می‌شود و در آسیب­های بیشتر تا نوک آن نیز گسترش می­یابد. در تنش یخ زدگی به علت افزایش تولید ترکیبات لیمونین و نارنجین، میوه مرکبات تلخ می‌شود.

سمت چپ بالا و پایین: میوه با علائم داخلی اولیه (پنج تا هفت روز) پس از آسیب سرمازدگی. ازآنجاکه دیواره‌های وزیکول پاره شده‌اند، ظاهری ناهموار در سطح بریده شده دارند.

سمت راست‌بالا و پایین: میوه‌ای که تحت‌تأثیر سرما قرار نگیرد. برش تمیزی روی سطح میوه وجود دارد و وزیکول‌های آب دست‌نخورده باقی می‌مانند.

در خسارت‌های شدیدتر احتمال ریزش میوه نیز وجود دارد.

نشانه‌های خسارت یخبندان در برگ

علائم یخبندان در برگ مرکبات در مراحل اولیه بروز تنش کاملاً مشهود نیست، ولی بعد از گرم‌شدن هوا و ذوب‌شدن یخ درون بافت گیاهی، برگ­ها شروع به آب گزیدگی یا خیس شدن می­‌کنند. بافت آن­‌ها نرم و لهیده می­‌شوند که در صورت جزئی بودن خسارت، احتمال احیا و برگشت آن‌ها نیز وجود دارد.

Credit: Mongi Zekri, UF/IFAS

از علائم ظاهری دیگر در برگ­های آسیب‌دیده از یخبندان، روشن‌شدن رنگ سبز یا رنگ‌پریدگی، قهوه­ای شدن پشت برگ و در مواردی ازبین‌رفتن رنگ سبز (به دلیل تخریب کلروفیل) است. در خسارت­های شدید، به دلیل تخریب دیواره سلولی و خروج آب، برگ­ها خشک می­شود که ممکن است مدت­ها روی درخت نیز باقی بمانند.

Credit: Mongi Zekri, UF/IFAS

 

نشانه‌های خسارت یخبندان روی شاخه و تنه درخت

در خسارت یخ زدگی شدید، پس از گرم‌شدن هوا شاخه‌های آسیب‌دیده قهوه­ای و خشک می­شوند که بیانگر مرگ بافت شاخه گیاه است. اگر بعد از تنش یخبندان زیر پوست شاخه سبز باشد، نشان‌دهنده زنده‌بودن آن است. در مواردی که کامبیوم از بین رفته باشد، علائم ترک‌خوردگی و سست‌شدن پوست در شاخه و تنه مشاهده می­شود که در بعضی موارد با نشانه­‌های بیماری گموز اشتباه گرفته می‌شود.

Credit: Mongi Zekri, UF/IFAS

 

توصیه‌های پیشگیرانه از خسارت تنش دمای پایین قبل از وقوع یخبندان در باغ­های مرکبات

(نویسنده: یحیی تاجور)

• احداث باغ مرکبات در مناطق با خطر بالای یخبندان، توصیه نمی­شود.
• جهت کاهش اثرات یخبندان انتقالی، وجود بادشکن در شمال کشور قابل توصیه است.
• در مناطق مستعد یخبندان، کشت ارقام متحمل و زودرس توصیه می­شود.
• با کنترل آفات، بیماری­ها و مدیریت تغذیه در مرکبات می­توان درختان سالمی داشت که نسبت به تنش یخبندان محتمل‌تر هستند.
• برداشت به‌موقع میوه (قبل از یخبندان) در تحمل‌پذیری درختان نسبت به دمای زمستان مؤثر است.
• به‌منظور جلوگیری از خسارت شکستگی و یخبندان (قبل از بارش برف) پیشنهاد می­شود نهال­های گلدانی روی زمین خوابانده شود و درختانی که مستعد نشست برف و شکستگی شاخه هستند (مثل نارنگی پیج) در اولویت قیم گذاری باشند. (شکل‌های ۱ و ۳)
• از برخی روش­های کارآمد، ارزان و ساده برای حفاظت درختان جوان نسبت به تنش یخبندان می‌توان به پیچیدن تنه با گونی، کلش، فوم، برگ خرما؛ ایجاد حرارت و دود با سوزاندن مواد نفتی یا چوب، آبپاشی مستمر روی تاج قبل از آغاز یخ زدگی تا پایان تنش اشاره کرد. (شکل ۴)

نکته: در موارد پیچیدن تنه درختان با گونی، کلش و فوم در مناطق شمالی احتمال تجمع و طغیان حلزون (زیرپوشش) و خسارت تخریب برگ وجود داشته که ضروری است در زمینه کنترل این آفت توجه ویژه­ای شود. (باز نمودن فوم در اسفندماه) تا از تجمع حلزون در زیر فوم و حمله به برگ­های نهال یا درختان ممانعت شود.

شکل ۱- ایجاد بادشکن در کنار باغ

شکل ۲- قیم گذاری به‌موقع مانع شکستگی درخت در برف شده است.

شکل ۳- قیم گذاری به‌موقع مانع شکستگی درخت در برف شده است.

شکل ۵- بستن فوم برای حفاظت درختان جوان نسبت به تنش یخبندان.

=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=

منابع

1. عنوان: راهنمای کاشت، داشت، برداشت و عرضه مرکبات

نویسندگان: هرمز عبادی، اسماعیل غلامیان، جواد فتاحی مقدم، بهروز گلعین، مرتضی گل محمدی، بیژن مرادی؛ ویراستاران ترویجی علی مراد سرافرازی، سید پوریا باقی؛

ویراستار ادبی محسن ربیعی؛ سر ویراستار وجیهه سادات فاطمی؛

با مشارکت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری.

ناشر: کرج، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت ترویج، نشر آموزش کشاورزی، ۱۳۹۶.

2. نام نشریه: دستورالعمل‌های فنی و ترویجی

نویسندگان (به ترتیب حروف الفبا): یحیی تاجور، محمد فاضل حلاجی ثانی، عنایت حیات‌بخش، فرهاد رفعت، طاهر رئیسی، هرمز عبادی، اسماعیل غلامیان، جواد فتاحی مقدم، مازیار فقیه نصیری، یعقوب محمد علیان و بیژن مرادی.
ویراستار علمی و ادبی: جواد فتاحی مقدم

صفحه‌آرایی: حمیدرضا قلی‌پور

ناشر: کمیته انتشارات با همکاری روابط‌عمومی پژوهشکده مرکبات و میوه‌های نیمه‌گرمسیری

سال انتشار: ۱۳۹۵

3. Frost damage in citrus

August 2017, Primefact 1576, first edition

Steven Falivene and Andrew Creek, NSW DPI Citrus Development Officers

Plant Industries – Horticulture, Yanco and Dareton