آفات خیار

مقدمه

خیار یکی از مهم‌ترین سبزیجات زراعی است که به دلیل رشد سریع، ارزش غذایی بالا و بازارپسندی مطلوب، در سراسر جهان کشت می‌شود. با این حال، این گیاه مستعد ابتلا به انواع آفات است که می‌توانند عملکرد و کیفیت محصول را به‌شدت کاهش دهند. آفات خیار شامل طیف وسیعی از حشرات مکنده، جونده و ناقل بیماری‌های ویروسی هستند که در شرایط گلخانه‌ای و مزرعه‌ای باعث خسارت‌های اقتصادی قابل‌توجهی می‌شوند.

شته‌ها، تریپس، سفیدبالک گلخانه‌ای و کنه‌های تارتن ازجمله آفات مکنده‌ای هستند که با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف عمومی گیاه، بدشکلی برگ‌ها و انتقال بیماری‌های ویروسی می‌شوند. در کنار این آفات، برخی از لاروهای پروانه‌ای و سوسک‌ها نیز با تغذیه از برگ‌ها، ساقه‌ها و میوه‌ها خسارت ایجاد می‌کنند. کنترل مؤثر آفات خیار نیازمند رویکردی یکپارچه شامل مدیریت زراعی، استفاده از دشمنان طبیعی و در صورت لزوم، کاربرد سموم کم‌خطر و بیولوژیک است.

شناخت دقیق آفات خیار و نحوه مدیریت آن‌ها، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش خسارت‌ها و افزایش بهره‌وری این محصول ارزشمند داشته باشد.

شته‌

شته‌ها حشرات ریز، نرم و ظریف با بدنی معمولاً گلابی‌شکل هستند که بسته به گونه، رنگ‌های مختلفی از جمله سبز و زرد دارند. شته جالیز (Aphis gossypii) یکی از مهم‌ترین آفات محصولات جالیزی، به‌ویژه خیار و گوجه‌فرنگی در گلخانه‌ها است و در مناطق جنوبی ایران خسارات شدیدی به محصولات وارد می‌کند. این آفت می‌تواند در شرایط مساعد تا ۲۰ نسل در سال ایجاد کند.

چرخه زندگی

شته‌ها به‌صورت گروهی روی گیاهان مستقر شده و کلنی تشکیل می‌دهند. در مراحل اولیه، معمولاً در زیر برگ‌ها تجمع می‌کنند اما با افزایش جمعیت، به‌تدریج کل گیاه را آلوده کرده و از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند. مکیدن شیره گیاهی باعث کاهش مواد کربوهیدراتی، ضعف عمومی گیاه و اختلال در رشد و نمو می‌شود. در گیاهان آلوده، برگ‌ها پیچیده شده و گل‌ها ریزش پیدا می‌کنند.

دمای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۶۵-۷۵ درصد شرایط ایده‌آل برای تکثیر این شته‌ها محسوب می‌شود. این آفت اغلب زمستان را به‌صورت حشرات کامل در گلخانه سپری می‌کند. از دیگر ویژگی‌های زیستی آن، بکرزایی است، به این معنا که ماده‌های بالغ بدون جفت‌گیری می‌توانند نسل جدیدی را ایجاد کنند. زمانی که جمعیت شته افزایش یابد، افراد بالدار ظاهر می‌شوند که از طریق پرواز، می‌توانند گلخانه‌های مجاور را نیز آلوده کنند.

خسارت‌های ناشی از شته جالیز

خسارت‌های شته‌ها را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

الف) خسارت مستقیم:

– تغذیه از شیره گیاهی که باعث توقف رشد و ضعف شدید گیاه می‌شود.

– ایجاد تغییرات فیزیولوژیک در گیاه از طریق تزریق آنزیم‌های گوارشی در بافت‌ها.

– کاهش توان تولید گل و میوه و در نتیجه، کاهش عملکرد محصول.

ب) خسارت غیرمستقیم:

– ترشح عسلك که سطح برگ را چسبناک کرده و باعث رشد قارچ‌های کپکی دوده‌ای (فوماژین) شده و فتوسنتز گیاه را کاهش می‌دهد.

– انتقال بیماری‌های ویروسی مانند ویروس موزاییک خیار که موجب کوتولگی، بدشکلی برگ‌ها و حتی مرگ گیاه می‌شود.

برای کنترل شته‌ها در خیار، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد که شامل روش‌های زراعی، بیولوژیکی و شیمیایی است.

مدیریت و کنترل شته در خیار

۱. کنترل زراعی

🌱 حذف علف‌های هرز میزبان: برخی علف‌های هرز مانند تاج‌خروس، سلمه‌تره و پیچک میزبان شته‌ها هستند و باید از اطراف مزرعه حذف شوند.
🔄 تناوب زراعی: کشت متناوب با گیاهانی که کمتر مستعد حمله شته‌ها هستند، می‌تواند فشار آفت را کاهش دهد.
💦 آبیاری مناسب: آبیاری منظم و جلوگیری از تنش خشکی می‌تواند مقاومت گیاه را در برابر حمله شته‌ها افزایش دهد.
🌿 کاشت گیاهان تله: مانند همیشه‌بهار و جعفری که شته‌ها را به خود جذب کرده و مانع از حمله گسترده به خیار می‌شوند.

۲. کنترل فیزیکی

🟡 استفاده از تله‌های زرد چسبنده: این تله‌ها برای جذب و کاهش جمعیت شته‌های بالدار مؤثر هستند.
💦 شست‌وشوی برگ‌ها با آب: شستن برگ‌ها، مخصوصاً زیر سطح آن‌ها، باعث حذف بخشی از جمعیت شته‌ها می‌شود.
🕸 نصب تورهای ضدحشره: در گلخانه‌ها برای جلوگیری از ورود شته‌های بالدار کاربرد دارد.

۳. کنترل بیولوژیکی

🐞 استفاده از دشمنان طبیعی:

• کفشدوزک هفت‌نقطه‌ای (Coccinella septempunctata) که به‌صورت لارو و بالغ از شته‌ها تغذیه می‌کند.
• زنبور پارازیتوئید Aphidius colemani که داخل بدن شته‌ها تخم‌ریزی کرده و باعث مرگ آن‌ها می‌شود.
• بالتوری سبز (Chrysoperla carnea) که لاروهای آن شکارگر شته‌ها هستند.
• قارچ Beauveria bassiana و Lecanicillium lecanii که شته‌ها را آلوده و از بین می‌برند.

۴. کنترل شیمیایی

💊 در صورت افزایش شدید جمعیت شته‌ها، استفاده از حشره‌کش‌ها ضروری است. برخی از گزینه‌های مؤثر شامل:

• ایمیداکلوپرید (Imidacloprid)
• استامی‌پراید (Acetamiprid)
• پیری‌پروکسی‌فن (Pyriproxyfen) – تأثیر بر روی شته‌های نابالغ
• پریمیکارب (Pirimicarb) – تأثیر انتخابی بر روی شته‌ها بدون آسیب به شکارگران طبیعی

⚠ نکات مهم در استفاده از سموم:
✔ تناوب در استفاده از سموم برای جلوگیری از مقاومت شته‌ها.
✔ سمپاشی در ساعات خنک روز برای افزایش تأثیر سموم.
✔ رعایت دوره کارنس برای جلوگیری از باقی‌ماندن سموم در محصول.

۵. مدیریت تلفیقی (IPM)

✅ ترکیب روش‌های زراعی، فیزیکی، بیولوژیکی و در صورت لزوم، شیمیایی بهترین راه برای کنترل شته‌ها در خیار است. این رویکرد باعث کاهش جمعیت آفت، جلوگیری از مقاومت و حفظ تعادل زیستی در محیط می‌شود.

تریپس

تریپس‌ها گروهی از حشرات ریز از راسته بال‌ریشک‌داران (Thysanoptera) هستند که به دلیل داشتن ریشک‌هایی در حاشیه بال، این نام را به خود اختصاص داده‌اند. تریپس‌ها آفات مکنده‌ای هستند که با داشتن دگردیسی بینابینی، در مراحل مختلف زندگی خود از شیره گیاهان تغذیه کرده و باعث خسارت می‌شوند. این آفات از محصولات گلخانه‌ای مانند خیار و گوجه‌فرنگی تغذیه کرده و می‌توانند مشکلات زیادی برای کشاورزان ایجاد کنند. در ایران، شش گونه تریپس گلخانه‌ای شناسایی شده است که در بین آن‌ها تریپس پیاز (Thrips tabaci) مهم‌ترین گونه محسوب می‌شود.

زیست‌شناسی

تریپس‌ها زمستان را به صورت پوره روی گیاه، یا به صورت پوره، شفیره و حشره کامل در خاک و بقایای گیاهی سپری می‌کنند. ماده‌های بالغ پس از خروج از محل زمستان‌گذرانی، ابتدا تغذیه کرده و سپس اقدام به تخم‌گذاری می‌کنند. این حشرات تخم‌های خود را داخل بافت گیاه میزبان قرار می‌دهند که همین امر سبب می‌شود روش‌های شیمیایی تأثیر چندانی بر روی تخم‌ها نداشته باشند. پوره‌ها از سطح زیرین برگ‌ها و بافت‌های جوان گیاه تغذیه کرده و پس از مدتی، روی خاک می‌افتند و در آنجا وارد مرحله شفیرگی می‌شوند. حشرات بالغ پس از خروج از شفیرگی، به سمت گل‌ها و جوانه‌های گیاه جذب می‌شوند و تغذیه خود را از همان قسمت‌ها آغاز می‌کنند. این آفت در آب و هوای گرم و خشک فعالیت بیشتری دارد و جمعیت آن در این شرایط به‌سرعت افزایش می‌یابد. بسته به شرایط اقلیمی، تعداد نسل‌های تریپس در سال بین ۵ تا ۸ نسل متغیر است و هر نسل آن در حدود ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد. حشرات بالغ قادر به پرواز واقعی نیستند اما می‌توانند از یک گیاه به گیاه دیگر جابه‌جا شوند. انتقال آن‌ها در مسافت‌های طولانی بیشتر از طریق باد انجام می‌شود.

مورفولوژی

تریپس‌ها دارای بدنی باریک و کشیده به رنگ‌های زرد، قهوه‌ای یا خاکستری روشن تا تیره هستند. طول بدن آن‌ها در حدود یک میلی‌متر است. حشرات ماده دارای دو جفت بال باریک و کشیده هستند که حاشیه آن‌ها با ریشک‌های بلندی پوشیده شده است. این ریشک‌ها موجب می‌شوند که حرکت بال‌ها در هوا تسهیل شود. رنگ بال‌ها معمولاً متناسب با رنگ بدن بوده و در برخی موارد کمی تیره‌تر دیده می‌شوند. پوره‌های تریپس که به نام نمف شناخته می‌شوند، بال ندارند و رنگ آن‌ها معمولاً روشن‌تر از حشرات بالغ است. تخم‌های این حشره شفاف و سفید رنگ بوده و درون بافت گیاه میزبان قرار می‌گیرند که همین امر سبب حفاظت از آن‌ها در برابر سموم تماسی می‌شود.

خسارت

تریپس‌ها با فروبردن خرطوم خود در اپیدرم برگ، از شیره گیاه تغذیه می‌کنند. بیشترین میزان خسارت این آفت در مرحله دو تا چهار برگی گیاهان رخ می‌دهد. برگ‌های آلوده معمولاً به سمت پایین پیچ‌خورده و محل تغذیه حشره به صورت لکه‌های سفید-نقره‌ای متمایل به زرد ظاهر می‌شود. سایر علائم خسارت شامل پیچیدگی برگ، پژمردگی، ضعف گیاه، تغییر رنگ برگ، ایجاد لکه‌های زرد، قهوه‌ای یا نقره‌ای روی برگ و همچنین بدشکلی و توقف رشد محصول است. در مواردی که شدت آلودگی بالا باشد، نوک برگ‌ها ابتدا دچار سوختگی و خمیدگی شده و در نهایت بوته از بین می‌رود. علاوه بر این خسارت مستقیم، تریپس‌ها ناقل ویروس‌هایی مانند پژمردگی لکه‌ای گوجه‌فرنگی (Tomato spotted wilt virus – TSWV) هستند که می‌توانند موجب آلودگی گسترده و کاهش عملکرد محصول شوند. این آفت در مراحل ابتدایی رشد گیاهان، زمانی که گیاهان هنوز کوچک و آسیب‌پذیر هستند، بیشترین خسارت را وارد می‌کند. گونه تریپس گل مغربی (Frankliniella occidentalis) گونه‌ای مشابه تریپس پیاز است که در برخی موارد جمعیت آن به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.

روش‌های مدیریت و کنترل تریپس در خیار

۱. کنترل زراعی

✅ حذف علف‌های هرز و بقایای گیاهی: علف‌های هرز و بقایای گیاهی می‌توانند به‌عنوان پناهگاه تریپس‌ها عمل کنند، بنابراین حذف آن‌ها ضروری است.

✅ تناوب زراعی: کاشت محصولاتی که حساسیت کمتری به تریپس دارند، می‌تواند جمعیت این آفت را کاهش دهد.

✅ مدیریت کوددهی: استفاده بیش‌ازحد از کودهای نیتروژنه باعث رشد زیاد بافت‌های نرم می‌شود که محیط مناسبی برای تغذیه و تخم‌گذاری تریپس‌ها است.

✅ استفاده از مالچ‌های بازتاب‌دهنده نور: مالچ‌های نقره‌ای یا آلومینیومی می‌توانند تریپس‌ها را دور کنند.

۲. کنترل فیزیکی

🔶 استفاده از تله‌های چسبنده آبی یا زرد: این تله‌ها برای پایش جمعیت تریپس‌ها و کاهش نسبی آن‌ها کاربرد دارند.

🔶 شست‌وشوی گیاهان با آب: شست‌وشوی گیاهان در گلخانه می‌تواند تریپس‌ها را از روی برگ‌ها حذف کند.

🔶 نصب تورهای ضدحشره: در گلخانه‌ها استفاده از تورهای ریزبافت برای جلوگیری از ورود تریپس‌ها مؤثر است.

۳. کنترل بیولوژیکی

🦠 استفاده از دشمنان طبیعی: برخی از شکارگران و پارازیتوئیدهای مؤثر بر تریپس‌ها شامل:

کفشدوزک‌های شکارگر مانند Orius insidiosus

بالتوری سبز (Chrysoperla carnea)

کنه شکارگر Amblyseius cucumeris و Amblyseius swirskii که روی تخم و لاروهای تریپس تغذیه می‌کنند.

باکتری‌ها و قارچ‌های بیمارگر مانند Beauveria bassiana و Verticillium lecanii

۴. کنترل شیمیایی

در شرایطی که جمعیت تریپس‌ها بالا باشد، می‌توان از حشره‌کش‌ها استفاده کرد، اما باید در نظر داشت که این آفت به بسیاری از سموم مقاوم شده است. برخی سموم مؤثر شامل:

اسپینوساد (Spinosad)

آبامکتین (Abamectin)

استامی‌پراید (Acetamiprid)

ایمیداکلوپرید (Imidacloprid)

تیودیکارب (Thiodicarb)

⚠ نکات مهم در استفاده از سموم:

✅ تناوب سموم برای جلوگیری از مقاومت آفت

✅ رعایت دوز توصیه‌شده و دوره کارنس

✅ سمپاشی در ساعات خنک روز برای افزایش کارایی

۵. مدیریت تلفیقی آفات (IPM)

بهترین روش کنترل تریپس‌ها در خیار، ترکیب روش‌های زراعی، بیولوژیکی، فیزیکی و در صورت نیاز، شیمیایی است. این روش به کاهش خسارت، جلوگیری از مقاومت و حفظ دشمنان طبیعی کمک می‌کند.

مگس مینوز

مگس مینوز برگ، یکی از آفات رایج در گلخانه‌ها است. این حشرات در شرایط گلخانه‌ای نسل‌های زیادی تولید می‌کنند. چهار گونه مهم از مگس‌های مینوز (Liriomyza trifolii، L. sativae، L. congesta و L. bryoniae) در گلخانه‌های ایران به‌ویژه در گیاهانی مانند خیار و گوجه‌فرنگی و همچنین گیاهان زینتی اهمیت دارند. خسارت این آفت بیشتر به‌صورت دالان‌های مارپیچ در سطح برگ نمایان می‌شود که باعث آسیب به گیاهان می‌گردد که به‌عنوان معدنچی برگ نیز شناخته می‌شود.

مورفولوژی

حشرات بالغ مگس مینوز برگ کوچک هستند و طول آن‌ها حدود 2 میلی‌متر است. سر حشره زرد رنگ بوده و چشم‌های قرمز دارند. قفسه سینه و شکم معمولاً خاکستری یا سیاه است و سطح شکم و پاها زرد رنگ است. بال‌های این حشره شفاف هستند. تخم‌های آفت بیضی‌شکل و به طول حدود 1 میلی‌متر می‌باشند که ابتدا روشن و شفاف هستند و به‌تدریج به رنگ سفیدکرم درمی‌آیند. شفیره حشره ابتدا قهوه‌ای یا طلایی است که به‌مرور زمان به رنگ قهوه‌ای تیره تغییر می‌کند.

زیست‌شناسی

حشرات ماده تخم‌های خود را در سطح برگ و در محل‌های کوچک مانند خراش‌ها یا سوراخ‌ها می‌گذارند. شیره برگ از محل سوراخ‌ها بیرون می‌زند که حشرات ماده و نر از آن تغذیه می‌کنند. هر حشره ماده می‌تواند تا 250 تخم بگذارد. تخم‌ها پس از 4 تا 5 روز تفریخ می‌شوند و لاروهای جوان از پارانشیم برگ تغذیه کرده و دالان‌های مارپیچی ایجاد می‌کنند. این دالان‌ها در ابتدا نازک و شبیه نخ هستند و با رشد لاروها که زرد رنگ می‌شوند، عرض دالان‌ها افزایش می‌یابد. لاروها سه مرحله رشدی دارند که هر مرحله 4 تا 7 روز طول می‌کشد. دوره شفیرگی نیز حدود 9 روز است و این مدت بستگی به دما و نوع گیاه میزبان دارد. پس از تکمیل مراحل رشدی و ایجاد دالان‌ها، لاروها از برگ خارج شده و به سطح برگ یا خاک می‌روند تا به شفیره تبدیل شوند.

مدیریت و کنترل مگس مینوز خیار

۱. کنترل زراعی

✅ حذف و نابودی برگ‌های آلوده: برگ‌های دارای دالان‌های مینوز باید حذف و از مزرعه خارج شوند تا چرخه آفت متوقف شود.

✅ تناوب زراعی: عدم کشت متوالی خیار و محصولات میزبان مینوز (گوجه‌فرنگی، فلفل، بادمجان) در یک منطقه.

✅ کنترل علف‌های هرز: برخی علف‌های هرز می‌توانند به‌عنوان میزبان این آفت عمل کنند و باید از اطراف مزرعه حذف شوند.

✅ کاشت گیاهان تله: برخی گیاهان مانند باقلا و جعفری می‌توانند مینوز را به خود جذب کرده و از خسارت به خیار بکاهند.

✅ تقویت گیاه: تغذیه متعادل و استفاده از کودهای پتاسه و کلسیم‌دار، مقاومت گیاه را در برابر خسارت افزایش می‌دهد.

۲. کنترل فیزیکی

🔹 تله‌های زرد چسبنده: برای پایش و کاهش جمعیت مگس‌های بالغ بسیار مفید است.

🔹 پوشش‌های محافظتی: در گلخانه‌ها استفاده از تورهای ریزبافت برای جلوگیری از ورود مگس مینوز توصیه می‌شود.

🔹 استفاده از مالچ‌های نقره‌ای: مالچ‌های بازتابنده باعث کاهش جلب مگس‌های بالغ می‌شوند.

۳. کنترل بیولوژیکی

🐞 رهاسازی دشمنان طبیعی:

زنبور پارازیتوئید Diglyphus isaea که روی لاروهای مینوز تغذیه می‌کند.

زنبورهای Opius spp.و Chrysocharis spp. که تخم‌های مگس مینوز را شکار می‌کنند.

استفاده از قارچ‌های بیماری‌زا مانند Beauveria bassiana و Metarhizium anisopliae.

۴. کنترل شیمیایی

در شرایط آلودگی شدید و عدم کنترل آفت با روش‌های بالا، استفاده از حشره‌کش‌ها ضروری است. برخی از سموم مؤثر:

آبامکتین (Abamectin)

سایپرمترین (Cypermethrin)

کلرپیریفوس (Chlorpyrifos)

ایمیداکلوپرید (Imidacloprid)

⚠ نکات مهم در استفاده از سموم:

✔ تناوب در استفاده از سموم برای جلوگیری از مقاومت آفت.

✔ سمپاشی در ساعات خنک روز و پوشش کامل سطح برگ‌ها.

✔ رعایت دوره کارنس برای جلوگیری از باقی‌ماندن سموم در محصول.

۵. مدیریت تلفیقی (IPM)

بهترین راهکار برای کنترل مگس مینوز، ترکیب روش‌های زراعی، بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی است. این استراتژی باعث کاهش جمعیت آفت، جلوگیری از مقاومت به سموم و حفظ اکوسیستم می‌شود.

سفیدبالک

سفیدبالک (Bemisia tabaci) یکی از آفات مهم در کشاورزی است که به ویژه در کشت‌های گلخانه‌ای و محصولات جالیزی مانند خیار، گوجه‌فرنگی و بادمجان خسارات زیادی وارد می‌کند. این آفت به دلیل توانایی تولید مثل سریع و انتشار وسیع، به یکی از تهدیدات جدی در کشاورزی تبدیل شده است. سفیدبالک‌ها به‌طور عمده به گیاهان از طریق مکیدن شیره گیاهی آسیب می‌زنند و می‌توانند منجر به کاهش رشد، پژمردگی و در نهایت کاهش عملکرد محصول شوند.

مورفولوژی

سفیدبالک‌ها حشرات کوچکی هستند که از نظر ظاهری شبیه به بال‌های سفید و پودر مانند دارند. این حشرات بال‌هایی با پوشش شفاف دارند که به‌راحتی در معرض نور خورشید برق می‌زنند و بیشتر در زیر برگ‌ها به‌خصوص در نواحی بالایی گیاه زندگی می‌کنند. اندازه بالغ‌ها معمولاً بین 1-2 میلی‌متر است. لاروها معمولاً ثابت هستند و در نواحی زیر برگ‌ها می‌چسبند.

تخم اين حشره بيضوي، تخم مرغي شكل داراي دنباله كوتاهي است كه در نسج برگ فرو مي رود و تخم را از قسمت پهن آن به برگ ميچسباند. تخم ها به صورت انفرادي يا دسته جمعي در زير برگ قرار داده شده و در ابتدا زرد روشن بوده و سپس قهوهاي مي‌گردند. نوزاد يا لارو سن اول خيلي ريز، داراي سه جفت پا، زرد روشن بيضي كشيده و در حاشيه بدن 16 جفت مژه مومي دارد. شفيره اين آفت به رنگ سفيد مايل به زرد، اندازه آن‌ها حدود يك ميلي‌متر و شكل آن‌ها بيضي و كمي محدب است.

چرخه زندگی

چرخه زندگی سفیدبالک شامل چهار مرحله است: تخم، لارو (نوزاد)، شفیره (پیوسته) و بالغ. در ابتدا، تخم‌های سفیدبالک‌ها در زیر برگ‌ها یا در شکاف‌های گیاه قرار می‌گیرند. سپس، لاروها از تخم‌ها بیرون آمده و به سمت زیر برگ حرکت کرده و شروع به تغذیه از شیره گیاهی می‌کنند. در این مرحله، لاروها به طور ثابت در زیر برگ‌ها باقی می‌مانند. پس از مدتی، لاروها به مرحله شفیره تبدیل می‌شوند و در این مرحله تغییرات فیزیکی در آن‌ها رخ می‌دهد. پس از آن، بالغ‌ها از شفیره‌ها بیرون آمده و به سرعت بال می‌زنند و آماده برای تخم‌گذاری جدید می‌شوند.

در شرایط ایده‌آل، سفیدبالک‌ها قادرند به سرعت تولید مثل کنند و تعداد زیادی تخم بگذارند. به‌طور معمول، یک نسل سفیدبالک حدود 2-4 هفته طول می‌کشد، که به این معنا است که در شرایط مناسب، این آفت می‌تواند در یک فصل رشد چندین نسل تولید کند.

نحوه خسارت

سفیدبالک‌ها به طور عمده از طریق مکیدن شیره گیاهی به گیاهان آسیب می‌زنند. این حشرات از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند و به‌ویژه در برگ‌ها و ساقه‌های جوان گیاهان مانند خیار آسیب وارد می‌آورند. این امر باعث پژمردگی، زرد شدن و کاهش رشد گیاهان می‌شود. به‌علاوه، سفیدبالک‌ها می‌توانند ناقل ویروس‌ها و بیماری‌های مختلف باشند. برخی از مهم‌ترین ویروس‌هایی که توسط سفیدبالک‌ها منتقل می‌شود شامل ویروس موزائیک خیار (CMV) و ویروس لکه‌برگ خیار (TYLCV) هستند. این ویروس‌ها می‌توانند آسیب‌های جدی به گیاهان وارد کنند و در نهایت باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول شوند.

نحوه انتشار و انتقال سفیدبالک

سفیدبالک‌ها به‌ویژه در شرایط گرمایی و مرطوب به سرعت گسترش می‌یابند. آن‌ها معمولاً از طریق باد، آبیاری بارانی یا جابه‌جایی گیاهان آلوده از مکانی به مکان دیگر منتقل می‌شوند. به دلیل مهاجرت سریع این آفت، ممکن است مشکلات آن در مناطق مختلف کشاورزی گسترش یابد.

مدیریت و کنترل سفیدبالک (مگس سفید) در خیار

۱. کنترل زراعی

🌱 مدیریت علف‌های هرز: حذف علف‌های هرز اطراف مزرعه که می‌توانند به‌عنوان میزبان سفیدبالک عمل کنند.

📌 تناوب زراعی: پرهیز از کاشت متوالی گیاهان حساس مانند گوجه‌فرنگی، فلفل و بادمجان در یک منطقه.

🟡 کاشت گیاهان تله: کاشت گیاهانی مانند همیشه‌بهار و جعفری در اطراف مزرعه که سفیدبالک‌ها را به خود جذب کنند.

🔄 مدیریت کوددهی: استفاده بیش از حد از کودهای نیتروژنه رشد رویشی را افزایش داده و گیاه را برای سفیدبالک‌ها جذاب‌تر می‌کند.

۲. کنترل فیزیکی

🔹 تله‌های زرد چسبنده: برای پایش و کاهش جمعیت سفیدبالک‌های بالغ مؤثر است.

🔹 شست‌وشوی گیاهان با آب: شست‌وشوی مداوم برگ‌ها می‌تواند تعداد سفیدبالک‌ها را کاهش دهد.

🔹 استفاده از توری‌های ریزبافت: در گلخانه‌ها برای جلوگیری از ورود سفیدبالک‌ها مؤثر است.

۳. کنترل بیولوژیکی

🐞 استفاده از دشمنان طبیعی:

زنبور پارازیتوئید Encarsia formosa که تخم‌های سفیدبالک را از بین می‌برد.

کنه شکارگر Amblyseius swirskii که روی تخم و پوره‌های سفیدبالک تغذیه می‌کند.

کفشدوزک شکارگر Delphastus catalinae که سفیدبالک‌ها را شکار می‌کند.

قارچ‌های بیماری‌زا مانند Beauveria bassiana و Verticillium lecanii که می‌توانند سفیدبالک‌ها را آلوده کرده و از بین ببرند.

۴. کنترل شیمیایی

💊 در شرایط آلودگی شدید، استفاده از سموم حشره‌کش ضروری است. برخی از گزینه‌های مؤثر شامل:

ایمیداکلوپرید (Imidacloprid)

استامی‌پراید (Acetamiprid)

پیری‌پروکسی‌فن (Pyriproxyfen) – تأثیر بر روی تخم‌ها و پوره‌ها

آبامکتین (Abamectin)

⚠ نکات مهم در استفاده از سموم:

✔ تناوب سموم برای جلوگیری از مقاومت آفت.

✔ سمپاشی در ساعات خنک روز و به‌خصوص در زیر برگ‌ها که محل تجمع سفیدبالک‌هاست.

✔ رعایت دوره کارنس برای جلوگیری از باقی‌ماندن سموم در محصول.

۵. مدیریت تلفیقی (IPM)

بهترین راه کنترل سفیدبالک در خیار، ترکیب روش‌های زراعی، بیولوژیکی، فیزیکی و در صورت نیاز، شیمیایی است. این استراتژی باعث کاهش جمعیت آفت، جلوگیری از مقاومت به سموم و حفظ اکوسیستم می‌شود.

کنه تارتن

کنه‌های تارتن از خانواده Tetranychidae یکی از آفات خطرناک و رایج در مزارع، باغات و گلخانه‌ها هستند. این آفات به‌ویژه در گلخانه‌ها که شرایط مناسب‌تری برای تکثیر آن‌ها فراهم است، باعث خسارت‌های زیادی می‌شوند. مهم‌ترین گونه‌های این خانواده شامل کنه دو نقطه‌ای (Tetranychus urticae) و کنه ترکستانی (Tetranychus turkestanichus) هستند. این دو گونه به‌طور مشابه خسارت‌های مشابهی به گیاهان مختلف، به‌ویژه سبزیجات و صیفی‌جات، وارد می‌کنند.

مورفولوژی

کنه‌های تارتن از آفات میکروسکوپی و ریز هستند که اندازه آن‌ها معمولاً در حدود ۰.۳ تا ۰.۵ میلی‌متر است. در تابستان، رنگ بدن کنه‌ها زرد یا زرد مایل به سبز است، اما در فصول بهار و پاییز، رنگ بدن آن‌ها به نارنجی یا قرمز مایل به نارنجی تغییر می‌کند. بدن کنه‌ها بیضوی شکل است و دارای دو لکه تیره در طرفین پشت بدن می‌باشد. این لکه‌ها به‌ویژه در کنه دو نقطه‌ای (T. urticae) برجسته است و به شناسایی آن کمک می‌کند. در انتهای بدن، کنه‌ها معمولاً دارای دو جفت پا هستند که برای حرکت و ایجاد تارها از آن‌ها استفاده می‌کنند. کنه‌های تارتن شباهت زیادی به عنکبوت‌ها دارند و تارهایی ریز و نامنظم به شکل شبکه بر روی برگ‌ها و در زیر آن‌ها ایجاد می‌کنند که با کمک آن‌ها از گیاهان آلوده به گیاهان دیگر منتقل می‌شوند. این کنه‌ها با استفاده از قطعات دهانی سوزنی‌شکل خود به نام استايلت، از شیره گیاهی موجود در برگ‌ها تغذیه می‌کنند که باعث وارد شدن آسیب به سلول‌های گیاهی و کاهش توانایی گیاه برای فتوسنتز می‌شود.

خسارت کنه تارتن به خیار

این کنه‌ها با تغذیه از شیره گیاهی، به برگ‌ها و سایر قسمت‌های گیاه خسارت می‌زنند. ابتدا با تغذیه از سلول‌های سطحی برگ‌ها، نقاط زرد و سپس نقره‌ای یا خاکی‌ رنگ بر روی برگ‌ها ایجاد می‌کنند. با ادامه فعالیت تغذیه‌ای این کنه‌ها، نقاط آلوده بزرگ‌تر شده و برگ‌ها به‌طور کلی خشک و پژمرده می‌شوند. همچنین در صورتی که آلودگی شدید باشد، برگ‌های آسیب‌دیده می‌ریزند و در نهایت به کاهش رشد گیاه و افت کیفیت محصول منجر می‌شود.

در شرایط آب و هوایی گرم و خشک، این کنه‌ها رشد و تکثیر سریع‌تری دارند و معمولاً در زیر برگ‌ها به سر می‌برند. همچنین، کنه‌های تارتن به‌طور معمول در گلخانه‌ها و مزارع با آبیاری ناکافی و رطوبت پایین گسترش می‌یابند. وجود این کنه‌ها باعث کاهش کارایی فتوسنتز، کاهش سطح کلروفیل در گیاه، و در نهایت باعث زرد شدن و خشک شدن برگ‌ها و میوه‌های گیاه می‌شود. در شرایط مناسب، این آفات می‌توانند به سرعت جمعیت خود را افزایش داده و گیاهان را در مدت زمان کوتاهی به شدت آسیب‌دیده کنند.

مدیریت و کنترل کنه‌های گیاهی در خیار

۱. کنترل زراعی

🌱 افزایش رطوبت محیط: کنه‌ها در شرایط خشک و گرم به‌سرعت تکثیر می‌شوند. افزایش رطوبت در گلخانه (مثلاً از طریق مه‌پاشی) می‌تواند جمعیت آن‌ها را کاهش دهد.

🚜 تناوب زراعی: پرهیز از کشت متوالی محصولات حساس مانند گوجه‌فرنگی و بادمجان در همان زمین.

🔄 مدیریت کوددهی: استفاده متعادل از کودهای نیتروژنه، زیرا رشد رویشی زیاد گیاه باعث افزایش حساسیت به کنه‌ها می‌شود.

🌿 حذف علف‌های هرز و بقایای گیاهی: برخی علف‌های هرز میزبان اولیه کنه‌ها هستند، بنابراین حذف آن‌ها ضروری است.

۲. کنترل فیزیکی

💦 شست‌وشوی برگ‌ها با آب: شست‌وشوی مداوم برگ‌ها، مخصوصاً سطح زیرین، باعث کاهش جمعیت کنه‌ها می‌شود.

        استفاده از تله‌های زرد چسبنده: برای پایش جمعیت کنه‌ها و کاهش نسبی آن‌ها.

🔍 نصب تورهای ضدحشره در گلخانه‌ها: این کار از ورود کنه‌ها جلوگیری می‌کند.

۳. کنترل بیولوژیکی

🐞 استفاده از شکارگران طبیعی:

کنه شکارگر Phytoseiulus persimilis که به‌طور تخصصی روی کنه تارتن تغذیه می‌کند.

کنه شکارگر Amblyseius swirskii که علاوه بر کنه تارتن، سفیدبالک‌ها را نیز کنترل می‌کند.

بالتوری سبز (Chrysoperla carnea) که لاروهای آن می‌توانند روی کنه‌ها تغذیه کنند.

🦠 استفاده از عوامل بیماری‌زا:

قارچ Beauveria bassiana و Metarhizium anisopliae که کنه‌ها را آلوده کرده و از بین می‌برند.

۴. کنترل شیمیایی

💊 در صورت طغیان آفت، استفاده از کنه‌کش‌ها ضروری است. برخی از گزینه‌های مؤثر شامل:

آبامکتین (Abamectin) – تأثیر قوی روی کنه‌ها

فن‌پایروکسی‌مات (Fenpyroximate)

پروپارژیت (Propargite)

اسپیروتترامات (Spirotetramat) – کنه‌کش سیستمیک

⚠ نکات مهم در استفاده از سموم:

✔ تناوب سموم برای جلوگیری از مقاومت کنه‌ها.

✔ اسپری دقیق زیر برگ‌ها که محل اصلی استقرار کنه‌ها است.

✔ رعایت دوره کارنس برای جلوگیری از باقی‌ماندن سموم در محصول.

۵. مدیریت تلفیقی آفات (IPM)

🔹 ترکیب روش‌های زراعی، فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی بهترین راهکار برای مدیریت کنه‌ها در خیار است. این رویکرد باعث کاهش جمعیت آفت، جلوگیری از مقاومت به سموم و حفظ دشمنان طبیعی می‌شود.

منابع

https://gardenplanner.almanac.com/pests/us-and-canada/plant-problems/cucumber-pests-identification/

https://agrilib.areeo.ac.ir/book_856.pdf